موسیقی ما - آزاده صالحی: 

• آقای دهلوی! اگر اجازه بدهید گفت‌وگو را با یادی از زنده‌یاد فرامرز پایور و کتابی که شما 2 نفر سال‌ها پیش به نگارش آن پرداختید آغاز ‌كنيم.

این کتاب «کنسرتینوی سنتور» نام دارد و همان طور که اشاره کردید با همکاری زنده‌یاد پایور به تالیف آن پرداختیم. این کتابی بود که با کمک یکدیگر نوشتیم و توضیحات نویی درباره سنتور بود. در واقع، نخستین‌ کاری که در این زمینه چاپ شد همین کتاب بود.

• یکی دیگر از کتاب‌هایی که به قلم شما تالیف شده و توانست جایزه کتاب سال را نیز دریافت کند، کتاب «پیوند شعر و موسیقی ایرانی» است. این کتاب تا به امروز در دانشگاه‌های موسیقی تدریس می‌شود.

من به جرات می‌توانم بگویم 44سال از عمر خود را صرف نگارش این کتاب کردم. تصور کنید وقت گذاشتن برای نگارش کتابی از این دست، آن هم این همه سال شوخی نیست اما من به کار خود علاقه داشتم و از همان ابتدای ورود به حیطه موسیقی هم فکر می‌کردم باید کار را جدی گرفت و یک اثر جدی ارائه داد.

• از این بحث که بگذریم، بیشتر مایلم درباره شکوفایی و بالندگی موسیقی اصیل ایرانی صحبت کنیم.

دهه 20 تا 40، اوج شکوفایی موسیقی ایرانی بود. بویژه اینکه هنرمندان برجسته‌ای در رادیو و تلویزیون و همین‌طور هنرستان ملی موسیقی فعالیت می‌کردند که می‌توان گفت، موسیقی امروز وامدار و مدیون آنهاست که از میان آنها می‌توان به زنده یادان روح‌الله خالقی، ابوالحسن خان‌صبا، علی‌اکبر شهنازی و... اشاره کرد. البته تعداد آنها زیاد است اما غبار ایام و کهولت سن، حافظه مرا در به یاد آوردن تک‌تک نام‌ها ضعیف کرده است. در واقع، همه کسانی که در گذشته بویژه دهه‌ 20 تا 40 در موسیقی ما به ارائه آثار مانایی پرداخته‌اند، شخصیت‌هایی برجسته بوده‌اند که توانستند در ارتقای موسیقی، سهم بسزایی داشته باشند. به عنوان مثال، استاد ابوالحسن صبا یکی از آنها بود. من خود شاگرد صبا بودم. البته پیش از آن، در سال 1320، ویولون را نزد پدرم شروع کردم و این نقطه آغازی برای قدم گذاشتن من به این عرصه بود. در این راه، زحمات زیادی کشیدم و مرارت‌های بسیاری بردم اما هدفم این بود که به درجه‌ای که می‌خواهم در موسیقی برسم.

• آقای دهلوی! پای صحبت هریک از پیشکسوتان موسیقی اصیل ایرانی که می‌نشینی براین اعتقادند که هنرمندانی مانند «ابوالحسن صبا» یا «روح الله خالقی» فارغ از هنرمند بودن، معلمان دلسوزی هم برای شاگردان خود به شمار می‌رفتند.آنها هنر خود را با جان و دل به شاگردان و علاقه‌مندانشان منتقل می‌ساختند.آیا چنین خصیصه‌ای امروز هم مشاهه می‌شود؟

متاسفانه خیر. آنچه امروز بیشتر به چشم می‌خورد ادعاست و اینکه بعضی از هنرمندان حاضر نیستند، به‌راحتی هنر خود را در اختیار دیگران بگذارند. اجازه بدهید در این ارتباط من از علی‌اکبر خان شهنازی یاد کنم. پدرم سال‌ها شاگرد ایشان بود و بعدها هرچه از او آموخته بود را به من هم منتقل ساخت. وقتی ریاست هنرستان ملی موسیقی را برعهده گرفتم، از ایشان خواهش کردم بیایند و تار تدریس کنند. او هم پذیرفت اما نکته اینجاست با وجود اینکه خود او به نت اشراف زیادی نداشت، همیشه شاگردانش را مجبور می‌کرد نت یاد بگیرند. این نشانگر روح بزرگ شهنازی است که می‌خواست شاگردانش اگر به فراگیری موسیقی می‌پردازند، حتما عمقی باشد.

• آنچه درباره نسل‌های گذشته موسیقی یعنی درباره اغلب آنها صادق است، اینکه بسیاری از هنرمندان که نامشان امروز بر تارک موسیقی می‌درخشد، موسیقی را از راه گوش آموخته‌اند و کمتر کسی را می‌توان یافت که در آن زمان به شکل آکادمیک این روند را دنبال کرده باشد.

ببینید این مساله که شما از آن یاد می‌کنید، درست در شعر ما مصداق دارد. شما نگاه کنید امروز از ادبیات کلاسیک، بیش از 500 شاعر صاحب سبک و دیوان باقی مانده است اما کدامیک از آنها توانستند به پای حافظ و سعدی برسند؟!

• می‌خواهید بگویید هنرهایی مانند موسیقی بیشتر به قریحه و استعداد شخصی آدم‌ها بازمی‌گردند و همه کسانی که به شکل گوشی، موسیقی را بدون نت آموختند شامل این مساله می‌شوند؟

دقیقا. این نشان می‌دهد که نبوغ و استعداد ذاتی از معیارهای اولیه قدم گذاشتن در مسیر هنری است. کسانی که شما از آنها نام می‌برید و بعدها به اسطوره‌هایی در حیطه موسیقی بدل شدند نیز کسانی بودند که در درجه نخست، این استعداد مادرزادی در خمیره آنها وجود داشته است. هرچند، در این میان نقش آموزش و هدایت‌های اکتسابی را نیز نمی‌توان نادیده گرفت.

• شما سال‌ها پیش اپرای «بیژن و منیژه» را ساختید. اگر ممکن است درباره شکل‌گیری این اپرا توضیح دهید.

از من خواسته شد که آن را به مدد برداشتی از شاهنامه فردوسی بسازم که من هم قبول کردم و در قالب‌های مختلفی هم اجرا شد یا همین طور «خسرو و شیرین» یا «مانا و مانی» که در سال‌های اخیر آن را به مناسبت سال جهانی کودک نوشته‌ام که فعلا اجرا نشده است.

• با توجه به اینکه نزدیک به 7 دوره از عمر خود را صرف فعالیت موسیقی کرده‌اید، امروز چقدر از وضع دانشکده‌های موسیقی اطلاع دارید؟

راستش اطلاع چندانی ندارم اما این را می‌دانم نسل جوان علاقه‌مند هستند. این خوب است اما نباید فقط به کارهایی که می‌شود اکتفا کرد. می‌دانید دیگر آن نگاه عمقی در بین نسل امروز وجود ندارد یا حوصله‌ای که ما سال‌ها صرف انجام یک کار می‌کردیم. ضمن اینکه مشکل این است در اغلب مواقع، ریاست هنرستان‌ها و دانشگاه‌های موسیقی برعهده کسانی است که خودشان اطلاع زيادي از موسیقی ندارند.

• این روزها بحث موسیقی زیرزمینی خیلی باب شده و اینکه عمده فعالیت این گروه‌ها که در استودیوهای خانگی به ساخت آهنگ می‌پردازند،آثاری ضعیف با شعرهای بی‌مایه است. شاید شما هم به طور اتفاقی یا از طریق نوه‌های جوانی که در خانه هستند، این آثار را شنیده باشید.آیا از این بابت تاسف نمی‌خورید که موسیقی ما چه بود و حالا...

مسلما تاسف می‌خورم که چرا جوانانی که در این مسیر قدم برمی‌دارند، نیروی خود را صرف ارائه چنین آثاری می‌کنند. با پتانسیل خوبی که در جوانان امروز سراغ دارم اما خب این بنیه خوب به کار گرفته نمی‌شود و همان طور که گفتم آن ژرف‌اندیشی در کار کمتر به چشم می‌خورد.

• درخواستی که شما امروز بعد از گذراندن این همه فعالیت از مسؤولان‌ دارید، چیست؟

مهم‌ترین آن این است که کمک مالی شود تا نت‌های من و امثال من چاپ شود و برای نسل‌های آینده باقی بماند. البته مقداری از آنها به مدد بخش‌های دولتی و کمک برخی دوستان خانوادگی انجام شده است. تصور می‌کنم باید بیشتر به هنرمندان پیشکسوت توجه شود و تمهیدی هم اندیشیده شود که موسیقی اصیل ایرانی حفظ شود.