موسیقی ما - موسیقی حماسی و مقاومتی از دیرباز در بین اقوام مختلف ایرانی به ویژه در جنگ‌ها و سلحشوری دلیران ایرانی نقش بسزایی داشته است و به مرور زمان، این نوع موسیقی جایگاه خود را در عرصه‌های مختلف اجتماعی و هنری پیدا کرد. بعد از گذشت 6 ماه از جنگ تحمیلی برای تقویت روحیه رزمندگان نوعی از موسیقی در جبهه‌ها شكل گرفت كه ابتدا با فرم نوحه‌خوانی ارائه شد، اما به ‌تدریج صورت حماسی به خود گرفت.

با وجود آثار ارزشمندی که در دوران دفاع مقدس در حوزه سرودها و ترانه های حماسی ساخته شد، اما هنوز پس از گذشت 22 سال از پایان جنگ و در آستانه 30 سالگی دفاع مقدس، اقدام جدی در زمینه گردآوری و ثبت و تهیه شناسنامه آثار در این حوزه دیده نمی‌شود. بر همین اساس، بر آن شدیم تا برخی از آثار موسیقایی دفاع مقدسی که تا به حال توسط ارگان‌ها، نهادها و اشخاص مختلف تولید و پخش شده‌اند را معرفی کنیم. در این میان یکی از انواع آثار موسیقایی که در حوزه دفاع مقدس و پایداری تولید و پخش شده‌اند، نوحه‌ها یا موسیقی‌های حماسی هستند که برخی از آنها عبارتند از:

• نوحه‌ها یا موسیقی‌های حماسی؛ تقویت کننده روحیه رزمندگان

بعد از گذشت 6 ماه از جنگ برای تقویت روحیه رزمندگان نوعی موسیقی در جبهه‌ها شكل گرفت كه ابتدا با فرم نوحه‌خوانی ارائه شد، اما به ‌تدریج حالتی حماسی پیدا كرد كه در این زمینه قدم اولیه را «صادق آهنگران» برداشت. وی با نوحه «ای شهیدان به خون غلتان خوزستان درود» پایه نوعی موسیقی حماسی و نوحه را بنا نهاد كه با استقبال زیاد مواجه شد؛ چرا كه ساختار موسیقایی و كلامی این اثر و دیگر آثار این‌چنینی، گیرا و گوش هر شنونده‌ای را برای ایجاد نوعی آرامش خاطر به خود جلب می‌كرد.

آهنگران در طول جنگ با «با نوای كاروان» كه بر اساس سروده‌های یك شاعر دزفولی شكل گرفت، نوعی موسیقی جنگی را خلق كرد. سرودها و نوحه‌های حماسی «سرزمین نینوا یادش بخیر»، «شب است و سکوت است و ماه است و من»، «جاده و اسب مهیاست بیا تا برویم»، «یاران چه غریبانه رفتند از این خانه»، «چنگ دل آهنگ دل کش می‌زند» و «سوی دیار عاشقان رو به خدا می‌رویم» از آثار صادق آهنگران است. بعد از آهنگران، «غلام كویتی‌پور» با الهام و الگوبرداری از آهنگ‌های محلی بوشهر این روند را ادامه داد و هر دو در كنار هم به ترویج چنین موسیقی در جبهه‌ها پرداختند. از آثاری که کویتی‌پور خوانده است، عبارتند از: نوحه‌های حماسی «ای مهدی صاحب زمان، آماده ایم»، «هنگامه پیکار یاران خدا آمد»، «ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته» با شعری از «احمد عزیزی»، «رو به سوی کعبه ی دل ها کنید» و «ذوق و شوق نینوا کرده دلم» و ...

آهنگران بیشتر از ملودی‌های دزفول، شوشتر، بختیاری و دیگر نواحی جنوبی ایران بهره می گرفت و كویتی پور منحصراً به نغمات منطقه بوشهر توجه داشت. در كنار كویتی‌پور و آهنگران، «حاج منصور اصفهانی» و «حسین فخری» با نوحه حماسی «ز صدای آسمان بوی شهیدان آید» نیز در این زمینه فعالیت چشمگیری را داشتند.

سرودها و نوحه‌های حماسی بسیاری نیز در دوران جنگ هشت ساله و دفاع مقدس تولید و پخش شد که از آن جمله می‌توان به «خوشا آنان که الله یارشان بی» با صدای «افتخاری»، «ای بسیج ای سرفرازان افتخار میهنید»، «شهادتت مبارک ای ..»، «شهیدم من به کام خود رسیدم من»، «آرزومندان به پا خیزید»، «ای فروغ ایزدی»، «ای دشت شهیدان کرب و بلا خوزستان»، «قافله سالار»، «ای کاش در دل ذره ای شور و نوا بود»، «از خون پاک لاله رویان هویزه»، «ای برادر که در سنگری»، «ز غم پر کرده ساقی جانم امشب»، «ای لشگر صاحب زمان آماده باش آماده باش»، «ای لشگر حسینی، تا کربلا رسیدن، یک یاحسین دیگر»، «چنگ دل آهنگ دل کش می زند»، «ای که می دارید فرمان خمینی را مطاع»، «شهید علمدار»، «سرزمین نینوا یادش بخیر»، «ای جان نثاران، حسین یارتان»، «امری نما روح خدا، ما بفرمانیم»، «سوی دیار عاشقان رو به خدا می رویم»، «شیر مردان خدا کرب و بلا در انتظار است»، «بر پا مردان خدا، همّت کنید»، «کاروان الهی بر پا / تازه شد نهضت عاشورا»، «سرباز سرافرازم من / سر بر کف و جانبازم من»، «بهر آزادی قدس از کربلا باید گذشت»، «ای کاروان که می روی شکسته دل به کربلا»، «لاله خونین من ای تازه جوانم شهید»، «ای از سفر برگشتگان، کو شهیدان ما»، «سبکبالان خرامیدند و رفتند»، «وای خداوندا منم حیران غمینم (سبک دشتی)»، «ای به امید کسان خفته زخود یاد آرید»، «حمله ور شد ارتش خلق ایران»، «از خون جوانان وطن لاله دمیده» و ... اشاره کرد.

• موسیقی اصیل و کلاسیک؛ همسو با حماسه های رزمندگان

به گزارش برنا، آثار پاپ با ترانه‌های مردمی در كنار قطعات بسیاری كه در ژانرهای مختلف موسیقی شكل گرفت، جایگاه بالایی داشتند و بسیار اثرگذار بودند که از این ترانه‌ها می‌توان به «این پیروزی خجسته باد» به خوانندگی «محمد گلریز» اشاره كرد. با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، «حسین علیزاده» نوازنده تار، قطعه موسیقی «نینوا» را ساخت.

بر این اساس، با توجه به همزمانی تاسیس حوزه هنری در سال 1360 با فضای جنگ تحمیلی، تولیدات موسیقی با مضمون پایداری و دفاع مقدس بیشتر مورد توجه قرار گرفت، به طوری كه دو آلبوم «نینوای 1 و 2» به خوانندگی حسام الدین سراج به همت مركز موسیقی حوزه هنری منتشر شد.

«محمدرضا لطفی» نوازنده تار نیز از آن دست هنرمندانی بود كه با توجه به شرایط اجتماعی زمان جنگ و بنا به موقعیت‌ها و مناسبت‌های خاص، دست به خلق آثار بسیاری در مورد دفاع مقدس زد كه تقریبا همه آن قطعات به خوانندگی «شهرام ناظری» اجرا شد كه از آن جمله می‌توان به قطعاتی چون «ای برادر» و «كجایید ای شهیدان خدایی» اشاره كرد. لطفی همچنین پس از پیروزی رزمندگان در خوزستان، تصنیف «ظفر» در چهارگاه را با صدای شهرام ناظری ساخت. البته این تصنیف با صدای «محمد گلریز» نیز اجرا شد.

این نوازنده تار بعد از شهید شدن یكی از اقوام «شهرام ناظری» كه خلبان بود، قطعه «شهید» را با صدای این خواننده در دستگاه همایون ساخت. علاوه بر قطعاتی كه این آهنگساز در زمان جنگ با صدای شهرام ناظری ساخت، یك قطعه نیز در آواز بیات اصفهان با صدای «محمدرضا شجریان» با نام «كاروان شهید» خلق كرد.

به گزارش برنا، موسیقی سمفونیك در دوران جنگ تحمیلی به نسبت دیگر آثار موسیقایی كمتر ساخته شد، اما همان تعداد اندك هم كه شكل گرفت، به شكل موسیقی سمفونی كه در مغرب زمین ساخته و ارایه می‌شود، ساخته نشد. در این دوره هنرمندان از سازبندی اركستر سمفونیك و یا اركستر بزرگ كه گاهی یك یا دو ساز سنتی ایرانی هم در آن وجود داشته، استفاده می‌كردند كه از این میان می‌توان به سمفونی «خرمشهر» اثر «مجید انتظامی» اشاره كرد كه با اركستر سمفونیك اجرا شد.

از دیگر سمفونی‌های ساخته شده در این مورد، سمفونی «شهید» و «ایثار» اثر «شاهین فرهت» بود که رشادت‌های رزمندگان را به تصویر می‌كشید.

ساخت این ژانر از موسیقی بعد از اتمام جنگ نیز توسط هنرمندان ادامه یافت، به طوری كه نخستین سمفونی مرتبط با جنگ و دفاع مقدس، سمفونی «فلك ‌الافلاك» اثر «كامبیز روشن‌روان» بود. روشن روان، این اثر را با الهام از قلعه تاریخی فلك الافلاك در لرستان، به همین اسم نامگذاری كرد.

سمفونی «اروند رود» كه از ساختاری بین‌المللی و سمفونی «سرداران» كه از تمی ملی و محلی برخوردار است، از دیگر آثار سمفونیكی هستند كه پس از دوران جنگ به سفارش بنیاد حفظ و آثار ارزش‌های دفاع مقدس توسط «محمد سعید شریفیان» ساخته شد. شریفیان سمفونی «سرداران» را به یاد یك سرباز گمنام هشت سال دفاع مقدس و سمفونی «اروند رود» را نیز با الهام از رود اروند در خوزستان ساخت.

از دیگر سمفونی‌های مرتبط با جنگ می‌توان به سمفونی «مقاومت»، «صلح» و سوئیت سمفونی «این فصل را با من بخوان» به آهنگسازی «مجید انتظامی» اشاره كرد.