موسیقی ما - «بالاخره روز موعود فرارسید. 12 بهمن 1357 قرار بود امام خمینی(ره) از پاریس تشریف بیاورند و در فرودگاه مهرآباد سرود «خمینی ای امام» به اجرا درآید. فرودگاه مملو از جمعیت بود. هر سالن را به گروهی اختصاص داده بودند؛ نمایندگان هر قشر و گروهی اعم از دانشجویان،‌ زنان، کارمندان، همافران، ارتش، و گروه سرود هم در بالکنی مستقر شده بود. آقای صبحدل و شاهنگیان این گروه را رهبری می‌کردند. گروه فیلم‌برداران تلویزیون هم به انقلاب پیوسته بودند. جمعیت با شنیدن صدای سرود کمی آرام گرفتند، تلاش شبانه آنان به ثمر نشسته بود. سرود اجرا شد. در پایان همه با شور و حال دست می‌زدند و مقدم پیر و مراد خود را خوشامد می‌گفتند. امام به بهشت زهرا وارد شد و گروه سرود، که خود را قبل از جمعیت به آنجا رسانده بود، سرود «برخیزید ای شهیدان راه خدا» را اجرا کردند. مو به تن همه راست شده بود. سکوتی سهمگین در بهشت زهرا حکم‌فرما بود.»* سال‌ها بعد اما اهالی موسیقی بارِ دیگر برای مراد و مرشدِ خودشان سرودند؛ این بار اما نه برای استقبال که برای بدرقه‌ی او. بارِ دیگر نیمه‌ی خرداد رسید. ایامی که ایران، سوگوارِ مردی است که یکی از بزرگ‌ترین انقلاب‌های قرن بیستم را رقم زد و پایه‌گذارِ اولین حکومتِ «جمهوری اسلامی» در جهان شد. 28 سال پیش در چنین ایامی، «روح‌الله موسوی خمینی» عروج کرد و میانِ دستانِ ده میلیون نفر از عاشقان و رهروانش به سوی خانه‌ی ابدیش بدرقه شد؛ اما همان‌طور که بنیان‌‌گذارِ کبیرِ انقلاب با فتاوای تاریخی خود، باعثِ رونق موسیقی در ایران شد؛ اهالی موسیقی نیز در این سال‌ها تلاش کردند تا با هنرِ خویش به او ادای دین کنند. همین هفته‌ی گذشته بود که «سمفونی روح‌الله» با رهبری «سهراب کاشف» بر اساس اثری از «شاهین فرهت» و توسط ارکستر سمفونیک تهران در تالار وحدت نواخته شد؛ اما این تنها بخشی از ادای دینی است که اهالی موسیقی به این شخصیتِ بزرگ مذهبی و سیاسی خود داشته‌اند.

«شاهین فرهت» که می‌توان او را یکی از فعال‌ترین آهنگسازانی دانست که در زمینه‌ی آثار سمفونیک فعالیت کرده است، این اثر را به سفارش موسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی نگاشته است. سمفونی «روح‌الله» به سیاقِ دیگر آثار سمفونیک دارای چهار موومان است. موومان اول به تولد و رشد حضرت امام(ره) اختصاص دارد و موومان دوم به دوران بلوغ علمی، اجتهاد و بالندگی امام(ره) در حوزه علمیه و قله‌های بلند علم و معرفت شناسی می‌پردازد. همچنین موومان سوم این سمفونی هم با زبانی رمزآلود به جریان مبارزات حضرت امام(ره) که در نهایت منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد پرداخته و درموومان چهارم آهنگساز به عروج ملکوتی امام خمینی(ره) که با دلی آرام و قلبی مطمئن رحلت کرده و دنیایی از اهالی معرفت را داغدار هجران می‌کنند می‌پردازد؛ «شاهین فرهت» درباره‌ی این اثر به «موسیقی ما» می‌گوید: «سمفونی «روح‌الله» هفدهمین سمفونی‌ای است که من نوشته‌ام. این اثر یکی از برترین آثارِ نگارش شده توسط من است و استخوان‌بندی محکمی دارد و خوشحالم که توانسته‌ام با آن بخشی از شخصیت امام خمینی را به نمایش بگذارم. ما این سمفونی را برای اولین بار بعد از نگارش در اوکراین ضبط کردیم و ارکستر سمفونیک «کی‌یف» اجرایی بسیار خوب از آن درآورد و حالا خوشحالم که ارکستر سمفونیک تهران به رهبری یک موزیسینِ جوان نیز آن را اجرا کرده است. من در این سمفونی تلاش کردم تا هم وجوه دراماتیکِ زندگی امام خمینی (ره) را به نمایش بگذارم و هم روحیه‌ی مبارزاتی امام خمینی را و به همین خاطر است که موسیقی در بخش‌‌هایی از اثر آرام است و در بخش‌هایی اوج می‌گیرد و به اصطلاح تند می‌شود و در پایان نیز موسیقی با پیروزی امام خمینی به پایان می‌رسد.»

این موزیسین که این روزها در سوئد به سر می‌برد، همچنین درباره‌ی  اجرای آثار آهنگسازان ایرانی توسط ارکستر سمفونیک می‌گوید: «خوشحالم که این اثر توسط ارکستر سمفونیک کشور خودم به اجرا درآمد؛ آثار ما به هر حال توسط ارکسترهای دیگر به اجرا درمی‌آید؛ اما هر آهنگسازی دلش می خواهد آثارش در کشورِ خودش و توسط ارکستر سرزمینِ خودش به اجرا درآید و من نیز از این اتفاق بسیار خوشحال هستم. متاسفانه در سال‌هایی ارکستر نسبت به اجرای آثار آهنگسازان ایرانی بی تفاوت بود و این در حالی است که آثار آهنگسازان کلاسیکِ دنیا همواره توسط ارکسترهای بزرگی به اجرا درمی‌آیند و ارکستر سمفونیک تهران از یک طرف شاید نتواند آن آثار را با آن قدرت اجرا کند و از آن طرف لحن که در آثار آهنگسازانِ ایرانی است، توسط نوازندگان ایرانی بهتر به اجرا درخواهد آمد.»

او همچنین اضافه می‌کند: «بیان هارمونیک این اثر مدرن و سنگین است و به همین خاطر با دیگر سمفونی‌هایم تفاوت بسیاری دارد.»

اما این تنها اثر سمفونیکی نیست که در رثای بنیان‌گذار انقلاب ساخته شده است، حدود ده سال پیش «بهزاد عبدی» نیز سوئیت سمفونی امام خمینی را در چهار قسمت نوشت. «هبوط»، «اوج»،‌ «قیام» و«عروج» چهار قطعه سوئیت سمفونی امام‌خمینی(ره) بود. این سمفونی در چهار موومان از ابتدای زندگی امام‌خمینی(ره) شروع و تا رحلت امام ادامه دارد. بخش نخست این سوئیت سمفونی نامش «هبوط» است و به تولد امام(ره) و به جریانات سیاسی آن زمان اختصاص دارد. قسمت دوم به نام «اوج» به مبارزات ایشان در انقلاب و چگونگی شکل گیری پیروزی انقلاب اسلامی می پردازد و قسمت سوم به نام «قیام» از فرمان جنگ تحمیلی و هشت سال دفاع مقدس به رهبری امام (ره) می‌گوید. قطعه چهارم این سوئیت سمفونی به نام «عروج» به سال‌های آخر زندگی امام (ره) پرداخته است. اما ارکستر یک بار دیگر نیز با نامِ امام خمینی (ره) مزین شده است. «نادر مشایخی» -آهنگساز پیشکسوت- سال‌ها قبل همراه با ارکستر سمفونیک تهران، سمفونی «انتظار» ساخته محسن میرمهدی را با اشعاری امام خمینی (ره) و صدای علی تفرشی و حمید غلامعلی اجرا کرد.

اما در جریان مبارزات انقلابی مردمِ ایران نیز، قطعات پرشماری ساخته شد که بسیاری از آنان نقشی موثر در تهییجِ احساساتِ مردمانِ انقلابی داشتند؛ اما بخشی از آن به شکلی مستقیم به بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران اختصاص داشت و از جمله‌ی این قطعات می‌توان به سرودِ «خمینی ای امام» با آهنگسازی «احمدعلی راغب» اشاره کرد و همچنین «بوی گل سوسن و یاسمن آمد».

«احمد علی راغب» یکی از فعال‌ترین هنرمندانی است که در این زمینه آثار متعددی خلق کرده است. او حالا فعالیتِ چندانی ندارد؛ اما سرودهای انقلابی‌ و حماسی‌اش بخشی از تاریخ معاصر ایران را به تصویر کشیده است. او درباره‌ی قطعه‌ی «الله‌اکبر، خمینی رهبر» می‌گوید: «من به همراه حمید شاهنگیان و حمید سبزواری، این سرودها را به صورت محرمانه و بدون ارکستر تمرین می‌کردیم؛ اما توانستیم بعد از انقلاب آن را به همراه گروه کر اجرا کنیم. ما فکر می‌کردیم که موسیقی یکی از بهترین ابزارها برای رساندنِ پیغام انقلاب به سراسر جهان است؛ هر چند که در آن زمان هم ساختنِ قطعاتِ موسیقایی کار دشواری بود؛ به خصوص اینکه ما الگویی مناسب برای این کار نداشتیم. تنها چند نمونه در اختیارمان بود که از جمله‌ی آن سرود «ای ایران» ساخته‌ی «روح الله خالقی» بود و چیز زیادِ دیگری در دستِ‌ ما نبود؛ به همین خاطر ما از همین شعارهایی که مردم در کوچه و خیابان می‌دادند، استفاده و آنان را به سرود تبدیل می‌کردیم، مثلا مردم شعار می دادند:«الله اکبر،خمینی رهبر» و ما آن را به صورت سرود اجرا می‌‌کردیم.»  

اما «محمد گلریز» خواننده‌ای که در سال‌های متمادی خوانش بسیاری از قطعاتِ انقلابی را به عهده داشته است، درباره‌ی قطعه « «الله اکبر، خمینی رهبر» می‌گوید: «این سرود یکی از برترین قطعاتی است که پیام انقلاب را معرفی می‌کند و سال‌ها توسط مردم زمزمه می‌شد. ما در ابتدای این سرود از نامِ متعالی امام خمینی (ره) بهره بردیم و در ادامه مجاهدت‌های مردم به تصویر کشیده شد.» از این خواننده همچنین قطعه‌ی «دریغا» در همان روز نخست رحلت امام با آهنگسازی محمد شکوهی و شعری از حمید سبزواری ساخته شد؛ «بعد از آنکه امامِ راحل فوت کردند، در همان‌روز آقای شکوهی با من تماس گرفتند و خواستند این قطعه را که استاد سبزواری به صورت بداهه شعرِ آن را گفته بودند را اجرا کنم. من نیز مانند تمامِ ایرانیان در شوک و اندوه از دست دادنِ این فقدان بودم و اثر در همان حال و هوا ضبط شد؛ شاید به همین خاطر است که چنین به دلِ داعداران امام نشست و توانست یکی از قطعاتِ ماندگار شود.»

در سال ۱۳۵۷، سرود «خمینی ای امام» برای اولین بار به مناسبت استقبال از امام  در فرودگاه، توسط گروه کر به اجرا در می‌آید، و سرود «برخیزید ای شهیدان» نیز به همین روند برای اجرا در بهشت زهرا(س) آماده می‌شود.  آهنگسازی اولیهٔ این قطعات ماندگار را «حمید شاهنگیان» با کم‌ترین امکانات برعهده داشته است. سرود «خميني اي امام» بعدها در فهرست آثار ناملموس ملي به ثبت رسيد؛ حمید شاهنگیان در خصوص نحوهٔ اجرای این آثار چنین توضیح داده است: «فراخوان عمومی شکل گرفت. به‌طوری که بعد از این اعلام ما با انبوهی از جوانان و نوجوانان علاقه‌مند روبه‌رو شدیم که با انتخاب نهایی تقریبا 130 نفر به این گروه راه یافتند. ما تمرین‌ها را انجام دادیم و با برنامه‌ریزی ستاد استقبال برای اجرای این گروه در مراسم فرودگاه و بهشت زهرا، گروه را دو قسمت کردیم. به این ترتیب، یک گروه در فرودگاه سرود خمینی ‌ای امام را اجرا کردند و گروه دیگر در بهشت زهرا سرود «برخیزید ‌ای شهیدان راه خدا» را. حمید سبزواری پیش‌بینی کرده بودند که حضرت امام (ره) بعد از ورود به فرودگاه مهرآباد، مستقیماً به بهشت زهرا (س) و زیارت شهدا خواهند رفت و به همین خاطر «برخیزید ای شهیدان راه خدا» را نوشت و من آن را ساختم. دانش‌آموزان مدرسه علوی و بچه‌های مسجد قباد (که امام جماعت آن روزهایش مرحوم مفتح بود) این سرود را اجرا کردند.»

قطعات «خورشید مستان» با شعری از علیرضا قزوه و آهنگسازی و خوانندگی مرتضی قاسمی و در بخش دوم با شعر علیرضا قزوه و آهنگسازی محمد میرزمانی وصدای علی تفرشی از دیگر قطعاتی است که در رثای امام خمینی سروده شده است. «پیر مهربان ما» با آهنگ سازی محمد مهدی گورنگی، «امام بهار» با آهنگسازی محمد هنجی و خوانندگی سید محمد عبدالحسینی، «وقتی که آمدی» با آهنگسازی پانیز فریوسفی و خوانندگی آرمین صنایعی هم از جله قطعات بودند که برای بنیان گذار کبیر انقلاب ساخته شد . قطعات «ساربان» از حسن ریاحی، «نقش خیال» از همایون رحیمیان و «شبانگاهان» و «فریاد بی‌قراری» از عبدالحسین مختاباد با تنظیمی از بهزاد عبدی از دیگر قطعاتی است که در رثای امام راحل ساخته و اجرا شده است .
یکی از بهترین آثاری که در سالهای اخیر ارائه شده آلبوم «حضور سبز» بود، که شامل قطعاتی موسیقایی با حضور چهره‌های قدیمی و جدید موسیقی، در رثای امام‌خمینی(ره) بود. در این آلبوم یازده قطعه با صدای چهره‌هایی چون محمد اصفهانی، مجید اخشابی، حسین زمان، حمید غلامعلی، بیژن خاوری، مهدی سپهر، پرویز طاهری، امید سیاره، حسین بهادری و... حضور دارد. پس از قسمت اول این آلبوم، بخش دوم آن یعنی «حضور سبز2» به بازار آمد. این آلبوم کامل‌ترین آلبوم موسیقایی با حضور چهره‌های شناخته شده موسیقی کشور با محوریت موضوعی امام خمینی(ره) بود.

------------------------------------------------------------------------------------

• بخشی از کتاب«از سبزوار تا سرزمین رویا» که در دو بخش به روایت زندگی و همچنین نقد و بررسی آثار استاد حمید سبزواری، شاعر انقلابی می‌پردازد.