موسیقی ما - ندا سیجانی - یکم شهریور؛ باردیگر تقویم تکرار شد و زادروز حسین علیزاده را به یادمان آورد؛ ردیف‌دان، آهنگساز، پژوهشگر و نوازنده برجسته تار و سه‌تار. شصت و هشت تابستان از زندگی او می‌گذرد؛ هنرمندی که از همان ابتدای کار، سازِ دلش را برای مردم سرزمینش کوک کرد و «هم نوا» با آنها شد. او آشنا با تار و پود جامعه خود است و دغدغه مردمش را به خوبی می‌شناسد و هر زمان و هر لحظه از آنها سخن می‌گوید. آغاز فعالیت حسین علیزاده درعرصه موسیقی به دهه 1340 برمی‌گردد؛ روزهایی که او در محضر بزرگانی چون هوشنگ ظریف، علی اکبر شهنازی، داریوش صفوت، نورعلی برومند و عبدالله دوامی تلمذ کرد. در سال‌های بعد همراه با اعضای چاووش به میان مردم آمد و برگی به تاریخ موسیقی ایران اضافه کرد و بعد از انقلاب هم همچنان همراه با مردم به خلق آثار ماندگار ادامه داد. سخن گفتن از استاد حسین علیزاده، خالق «نی‌نوا» و صدها آثار جاودانه و ماندگار در چند جمله خلاصه نمی‌شود. با این حال زاد‌روز ایشان را بهانه‌ای کردیم برای نقل خاطراتی از همکاران او در سال‌های گذشته؛ خاطراتی که هر کدام شان‌ تکه‌های پازلی تماشایی را از چهره علیزاده تکمیل می‌کنند.
 

• بیش از چهار دهه از حضور مداوم شما در عرصه هنر موسیقی و تلاش‌هایی که تا به امروز در حفظ و ترویج موسیقی اصیل ایران داشته‌اید می‌گذرد؛ از نگاه شما آیا کارهایی باقی مانده است که علاقه‌مند به انجام آن باشید؟

وقتی به گذشته خود نگاه می‌کنم افسوس می‌خورم؛ بخصوص وقتی می‌بینم آنقدر که باید برای هنر موسیقی کشورم کاری انجام نداده‌ام. اما با نگاه به آینده این امیدواری در من به وجود می‌آید که برای پرداختن به ایده‌هایی که در ذهن دارم همچنان فرصت باقی است. جالب است بدانید هر انسانی در هر دوره از زندگی خود و سن و سالی که می‌گذراند راه‌هایی انتخاب می‌کند، که به‌نظرم همان آرزوهایی‌ست که از کودکی تا زمانی که زنده است همراه اوست. آنچه من را بسیار سر شوق نگاه می‌دارد این است که هیچ گاه به تمام‌شدن فکر نمی‌کنم. بر این باورم تا زمانی که نفس می‌کشم عشق و علاقه وجود دارد. یعنی تا زمانی که انسان زنده است عاشق است و عشق مرز و زمانی ندارد.

• حسین علیزاده از معدود هنرمندانی است که همیشه متعهد به جامعه هنری و اجتماع خود بوده و؛ این تعهد اجتماعی که همیشه دغدغه شماست برخاسته از چه چیزی است؟

همیشه از بودن در کنار مردم لذت می‌بردم و شاید این ویژگی به دوران کودکی‌ام، شرایط زندگی‌ام و محله‌هایی که درآن زندگی می‌کردم برگردد. همیشه اعتقاد من بر این بوده و به این موضوع فکر می‌کردم که باید نفَس و دعای مردم بدرقه راهم باشد. بنابراین زندگی‌کردن با مردم و مشکلات آنها ناخودآگاه این احساس مسئولیت را در شما به وجود می‌آورد. روزی نیست که متوجه مسائل کلی جامعه‌ام قرار نگیرم. در واقع یکی از مسائلی که همیشه بر آن تأکید داشته‌ام این بوده که هیچ وقت تمام توجهم به موسیقی و کارم نباشد؛ بلکه هر چیزی که در اطرافم، جامعه‌ام، کشورم و حتی در دنیای من اتفاق می‌افتد خود محرکی است تا من را به فکر و اندیشه فرو ببرد. موضوعات اجتماعی همیشه انگیزه کارم بوده و اگر تا به امروز در موسیقی قدم‌هایی برداشتم و خواستم کاری انجام بدهم مسلماً به این موضوع نگاه کرده‌ام که هیچ روز از زندگی‌ام یک جور نبوده است.  در واقع هر آرزویی که برای خود دارم برای هموطنانم هم آرزومندم و این شوق همیشه دغدغه‌ام بوده است.

• در آستانه شصت و هشت سالگی برای موسیقی کشورمان و خودتان چه آرزویی دارید؟

این سؤال را درحالی پاسخ می‌دهم که در جشنواره موسیقی جوان هستم و باید بگویم با وجود شرایطی که در این سال‌ها بر موسیقی گذشته است بسیار خوشحالم که به خیلی از آرزوها‌یم در جشنواره موسیقی جوان رسیده‌ام و می‌دانم موسیقی کشور آینده بسیار خوبی پیش روی دارد. حضور شرکت کننده‌های هفت ساله، ده ساله و... ما را به حیرت می‌اندازد. در واقع حضور ما در این جشنواره تنها برای قضاوت و داوری نیست؛ بلکه ما از همین کودکان و نوجوانان کم سن و سال انرژی می‌گیریم و فکر می‌کنم آن چیزی که روزی آرزویش را داشتیم امروز با حضور جوانان کم سن‌و‌سال روی صحنه برآورده شده است. این جوانان آشنا و مسلط به موسیقی اصیل ایرانی‌اند و آنقدر به زیبایی ردیف‌های موسیقی را می‌نوازند که ما تازه در زمان فارغ‌التحصیلی خود در هنرستان موفق شدیم به درستی این ردیف‌ها را بنوازیم چرا که آنها امید به موسیقی دارند و این امید واقعیت پیدا کرده و من مطمئنم این وضعیت به نتایج خوبی منتهی می‌شود. آرزوی دیگرم این است هیچ گاه شادی و حس خوبی که به همه اطرافیان خود دارم از دست ندهم و تا آخرین روزی که نفس می‌کشم این حس همراه من باشد. دوست ندارم هیچ گاه در بستر بیماری باشم به همین دلیل هر روز ورزش می‌کنم و کلاً دلم شاد است و همین شادی باعث می‌شود احساس کنم تا وقتی زنده هستم روزگارم خوش است.
 
  او از معـــــــــــــدود هنرمندانی‌ است که حرف‌هایم با او تمامی ندارد. افق وسیع دیدش به مسائل اجتماعی و فرهنگی گاهی ساعت‌ها گفت‌و‌گو بینمان می‌سازد که البته بذله‌گویی‌های مدام او باعث شیرین تر‌شدن این گفت و شنیدهاست. به جرأت می‌گویم که حسین علیزاده معمار آهنگسازی نوین ایران است. سیر تکون و تحول این تفکر را نمی‌توان به اختصار گفت. اما او پس از ابداعات در زمانِ خود نوینِ استادانی نظیر درویش‌خان، علینقی وزیری و ابوالحسن صبا و فرامرز پایور از اثر بخش‌ترین و تغییردهنده‌ ترین استادان زمان‌ ماست که نگرش آزادانه و بی‌قیدش به فرم، جمله‌بندی و تلفیق شعر و موسیقی باعث تغییرات شگرفی در شیوه آهنگسازی روزگار ما شده است. هر چند که نمی‌توان از آهنگسازی او گفت و از نوازندگی نشأت گرفته از دید نامحصور و حال درونی‌اش صرف نظر کرد، که به‌قدر آهنگسازی‌اش بدیع و رهاست. حسین علیزاده از هر نظر محصول منطقی سیر طبیعی و رو به کمال موسیقی درخشان و متواضع آن دوران است که بی‌شناخت او گذر از تاریخ موسیقی معاصر ناممکن می‌نماید. امروز او 68 ساله شد؛ بیش از 60 سال ممارست و زحمتِ بی‌توقع و چشمداشت او را همه ما در این سال‌ها نظاره‌گر بودیم. کم‌ترین کاری که در برابر این حد از وفاداری این هنرمند به هنر و چارچوب‌های اخلاقی و انسانی‌اش می‌توان انجام داد فرود آوردن سر تعظیم است در مقابلش با ادب و احترام و قدرشناسی.

  حسین علیزاده آوا و نوای موسیقی ایران است؛ چه در دوران جوانی و در ساختن آوازهای کودکانه و در نواختن چهار مضراب ماهور ابوالحسن صبا، یا بعد‌تر در ساختن «نوا» و «نی‌نوا» و «ترکمن» و... همیشه یگانه بوده است. جسارت بیان و نو‌آوری و خلاقیت و اعتراض در همه کارهایش او را به یکی از بزرگ‌ترین ساختار‌شکنان موسیقی ایرانی تبدیل کرده و همه آن‌هایی که بعد از او جسورانه و خلاقانه آمدند بی‌تردید چتر بزرگی از شخصیت و کارهای آقای علیزاده بر سرشان گسترده است. تولد آقای علیزاده فرخنده باد که نامش برای همیشه تاریخ در صفحات زرین موسیقی ایرانی ثبت است.
 
 
آشنایی من با آقای علیزاده به دوران نوجوانی ایشان برمی‌گردد. آن زمان هنرجوی هنرستان موسیقی بودند و من معلم هنرستان. گاهی او را در حیاط هنرستان می‌دیدم که با دوستانش مشغول بازی است. اما درعین حال ساز خود را هم به دست گرفته است. این تصویر برای من خیلی جالب بود؛ چرا که علیزاده در آن هم شیطنت دوران جوانی خود را داشت و هم علاقه‌مندی به موسیقی. یک روز متوجه شدم به همراه یکی از دوستانش در حال نواختن یکی از قطعاتی بود که برای فیلم «شوهرآهو خانم» ساخته بودم. من حتی تصور نمی‌کردم شاگردان هنرستان علاقه‌مند به دیدن فیلم و سینما باشند یا حتی این فیلم را در سینما دیده باشند! از دیدن این موضوع بسیار خوشحال شدم و تشویقش کردم و این نشان از هوشیاری و علاقه‌مندی او به هنر موسیقی در آن سن و سال کم بود. حسین علیزاده به همین شکل رشد کرد و هنوز که هنوز است این روحیه را با خود حفظ کرده و همچنان در جست‌و‌جوی آموختن هنر موسیقی است. معلمانی که آن زمان در هنرستان موسیقی بودند و آقای علیزاده از آنها درس می‌آموخت آقایان هوشنگ ظریف و علی اکبرخان شهنازی بودند. نظم و انضباط آقای هوشنگ ظریف که معلم با ابهتی در هنرستان بودند و با نت با هنرجویان خود کار می‌کردند طبیعتاً در آقای علیزاده بی‌تأثیر نبوده است. و همچنین تلمذ در محضر استاد بزرگ موسیقی علی‌اکبر خان شهنازی که توانست ردیف‌های آقا حسینقلی را نزد پسر ایشان (علی اکبرخان شهنازی) بیاموزد و این اتفاق بسیار مهمی بود. بعد‌ها که وارد دانشگاه تهران و مرکز حفظ و اشاعه موسیقی شد با دکتر داریوش صفوت و نورعلی خان برومند آشنا شد که هرکدام از آنها هم مطالب تازه‌ای در خصوص ردیف موسیقی ایران به وی آموختند که تأثیرگذار بود. همچنین وی از محضر آقایان عبدالله دوامی و محمود کریمی هم بهره برد و توانست با تصانیف قدیمی و ردیف موسیقی ایران بیشترآشنا شود و تعدادی از تصانیف با ارزشی که با گروه خود اجرا می‌کرد نتیجه این تعالیم و فعالیت‌ها بود که با این آقایان کارکرده بود. همچنین با یوسف فروتن و سعید هرمزی که هر دو از نوازندگان موسیقی سنتی بودند و شیوه خاصی در نوازندگی سه‌تار داشتند آشنا شد و درس‌های بسیاری از آنها آموخت. جالب است بدانید آقای حسین علیزاده بدون آنکه شاگردی استاد صبا را داشته باشد، از راه گوش کردن توانست آثار صبا و سه‌تار نوازی‌های صبا را تجزیه و تحلیل کند. البته هیچ‌گاه ارتباط خود را با من قطع نکرد و بعد‌ها شاهد بودم آرام آرام تلاش می‌کرد و علاقه‌مند بود شیوه نوازندگی تار و سه‌تار خود را داشته باشد. زمانی که از هنرستان موسیقی فارغ‌التحصیل شد و به رادیو آمد من رهبر ارکستر رادیو و تلویزیون بودم. علیزاده با گروه شیدا و آقای لطفی و دیگر اعضای این گروه هم همکاری داشت و بعدها گروه عارف را تشکیل داد و قطعات بسیار خوبی را برای این گروه نوشت که در زمان خود بسیار تأثیرگذار بودند. وقتی در رادیو بود می‌دیدم بسیار تلاش می‌کند و کارش مورد توجه و علاقه قرار گرفته است. از طرف دیگر طی صحبت‌هایی که با هم داشتیم متوجه شدم با تحقیقات بسیار جالبی که در مورد موسیقی محلی انجام داده از آنها هم الهام گرفته است و فواصل خاص موسیقی ترکمن را با سه‌تار می‌نوازد. می‌دیدم که به شیوه دوتار‌نوازی‌های موسیقی ترکمن توجه بسیار دارد و آن را با سه‌تار به زیبایی می‌نوازند که نتیجه‌اش آلبوم «ترکمن» شد. در خصوص منش و رفتار ایشان هم باید بگویم آقای علیزاده هنرمندی مردمی است و همیشه در کنار مردم سرزمینش زندگی کرده است؛ هنرمندی خوش‌مشرب که دوستداران بسیاری دارد و می‌بینم که جوان‌های بسیاری علاقه‌مند به شیوه نوازندگی او هستند و پوزیسیون سازگرفتن او را تقلید می‌کند. من بر این نظرم که آقای علیزاده بیش از هر چیزی به احساس خود وفادار بوده و این موضوع برای هنرمند بسیار مهم است. هنرمند باید تابع احساسات خود باشد.