موسیقی ما - سمیه قاضی‌زاده: این اولین باری است که امیر توسلی موسیقی یک سریال تاریخی را نوشته است. توسلی که طی این سال‌ها به عنوان یکی از چهره‌های جوان در حوزه موسیقی فیلم مطرح شده است را با موسیقی فیلم‌هایی چون اخراجی‌ها 2، محاکمه یا کافه ستاره می‌شناسیم. البته که هیچکدامشان تاریخی هم نبودند. تجربه اول امیر توسلی در زمینه ساخت موسیقی یک اثر تاریخی تجربه‌ای است قابل توجه از این حیث که دنبال صداهای جدید رفته و سعی نداشته تا تنها به موسیقی سریال‌های تاریخی که تا به حال شنیده اکتفا کند. هرچند که در این راه ناپختگی‌هایی هم داشته است.

موسیقی تیتراژ سریال‌های تاریخی از مهم‌ترین بخش‌های آن به شمار می‌آید. در واقع موسیقی تیتراژ در این آثار به نوعی معرف شخصیت کلی موسیقی است و ذائقه‌ی آهنگساز را نشان می‌دهد. شاید یکی دیگر از دلایل اهمیت‌شان هم این باشد که به دلیل طولانی بودن لیست دست‌اندرکاران سریال، حداقل 10 دقیقه از زمان سریال را به خود اختصاص می‌دهند. اکثرا می‌شود از روی موسیقی ابتدایی و انتهایی آثار تاریخی پی به فضای کلی اثر هم برد. اگر تکراری باشد، تم آغازین و پایانی‌اش گویای این ماجرا است و اگر آهنگساز، خلاق باشد بالعکس.

موسیقی تیتراژ مختارنامه موسیقی است بسیار خلاقانه. جدای از حواشی مختصری که برای استفاده از صدای سلوی زن در تیتراژ پایانی برایش ایجاد شد، تاکید روی کلیت موسیقی ایرانی، به ویژه موسیقی نواحی ایران از ویژگی‌های بارز آن است. استفاده از سازها و تم‌های موسیقی ایرانی نه تنها تجربه شنیداری آن را تبدیل به تجربه‌ای آشنا کرده، بلکه تازگی‌ این موسیقی و دوری از تکرار و عدم استفاده از تم‌های عربی به آن طراوت بخشیده است. توسلی در موسیقی مختارنامه دست روی موسیقی نواحی جنوبی ایران و شروه‌خوانی‌های مرسوم در این نواحی گذاشته تا هم به نوعی به موسیقی عربی حل شده در تم این موسیقی‌ها دست پیدا کرده باشد و هم در عین حال موسیقی‌اش حال و هوای یک اثر ایرانی را داشته باشد. بارزترین نمود این ویژگی موسیقی هم همان تیتراژ پایانی‌اش است. لالایی‌های محلی جنوبی ایران که از زبان یک زن روایت می‌شود. آواهایی بسیار غمگین و در عین حال دور از سانتی‌مانتالیسم. فاطمه‌ رحمانی خواننده این آواهای مقامی هم بسیار با احساس و عمیق موسیقی تیتراژ را اجرا کرده. در واقع توسلی راهی را رفته که پیش از این مجید انتظامی در موسیقی فیلم روز واقعه در صحنه‌ای که جمعی از زنان عرب مشغول شروه خواندن و عزاداری بودند را رفته بود.

سازبندی هم در موسیقی مختارنامه پیرو همان تم اصلی است. از آنجایی که توسلی بنا را روی موسیقی جنوب گذاشته سازبندی‌اش هم همان سازبندی است. دمام به عنوان گل سر سبد سازهای کوبه‌ای نقش بارزی در این موسیقی دارد. ارکستر کوبه‌ای ناپریکا که اجرای سازهای کوبه‌ای را در این سریال به عهده داشته‌اند، کارشان را خوب انجام داده‌اند.

از سویی دیگر از آنجا که مختارنامه به جز اینکه قرار است روایت زندگی مختار و دوره تاریخی‌اش باشد، بنا دارد تا جنگاوری‌های مختار را هم تعریف کند، حضور دف به عنوان سازی ایرانی-عربی پررنگ است. سازی که هم تامین‌کننده‌ی حس حماسی فیلم است هم اجازه می‌دهد تا مخاطب به واسطه‌ی صدای آشنای ایرانی‌اش با آن احساس نزدیکی کند.

ساز عود هم به عنوان سازی که نماد موسیقی عربی است در موسیقی مختارنامه صدایش زیاد شنیده می‌شود با این حال استفاده از این ساز هم به اندازه‌ای نبوده که همه لحن موسیقی را عربی کند. توسلی با علم به اینکه می‌دانسته تم موسیقی عربی ممکن است بیشتر با داستان فیلم همخوانی داشته باشد آن را کمرنگ کرده و اجازه نداده تا تمامیت موسیقی این سریال رنگ و بوی غیرایرانی بگیرد. بی‌شک این نکته که این اثر یک سریال ایرانی است و حتی بخش‌هایی از آن در مدائن می‌گذرد، مورد نظر آهنگساز بوده است.

در کنار اینها برخی صداهای جانبی هم در موسیقی مختارنامه حضور دارند که آن را شنیدنی کرده و به فضای اثر جان بخشیده است. از جمله اینها می‌توان به زنگ شتر اشاره کرد که نه تنها در زمانی که شتر در تصویر داریم بلکه در مواقع دیگر هم صدایشان شنیده می‌شود.

ترکیب صداها هم در مختارنامه به کمک موسیقی آمده و نه تنها در حجم دادن به موسیقی بلکه در فضاسازی هم به آن کمک کرده آنقدر که در برخی موارد شک می‌کنی که آهنگساز و صداگذار یک نفر نبوده باشند.

موسیقی مختارنامه گهگاه دچار کلیشه‌های موسیقایی هم شده. لحظات رعب و وحشت از این دسته‌اند. وقتی قرار است یکی از شخصیت‌ها از واقعه‌ای مثل دسیسه‌های مخلفان اهل بیت(ع) بترسد یا مثل مختار دچار کابوس‌های شبانه شود، موسیقی هم اولین برداشتش را به گوش مخاطب می‌رساند. ناگهان در این لحظات است که ارکستر کامل با همه‌ی توان می‌نوازد، طبل‌ها به صدا درمی‌آیند، سازهای کششی با ضرب‌های ریز یکنواخت می‌نوازند و تماشاگر صداهایی که از آرام به بلند می‌روند را می‌شنود. فرمول کلیشه‌ای موسیقی برای لحظات وحشت. هرچند که آهنگساز سعی کرده با گنجاندن اندک ملودی این کلیشه را بشکند اما چندان موفق نبوده است.

مختارنامه با اینکه به قدر نیاز موسیقی دارد اما پر است از قطعات کوتاه کوتاه موسیقایی که روی تصاویر سوار می‌شوند. ممکن است در عرض چند دقیقه، چندین و چند نوع موسیقی شنیده شود که هرکدامشان سی ثانیه هم طول نکشند. برخوردهای کوتاه موسیقایی یکی دیگر از ویژگی‌های موسیقی مختارنامه است. در واقع با تغییر زبان موسیقی و تمام شدن یک قطعه، روایت شخصیت‌ها هم عوض می‌شود. داستان در گوشه‌ی دیگری از شهر یا کشور دنبال می‌شود و شخصیت‌ها تغییر می‌کنند.