موسیقی ما- لی‌لا رضایی: عمادالدین توحیدی از آهنگسازانی است که با تجربه کلاسیک خود ،گریزی هم به موسیقی مذهبی زده است. او از معدود آهنگسازانی است که با شناخت دقیقی که بر روی انواع موسیقی دارد، موسیقی مذهبی را تجربه کرده و علاوه بر همکاری با دیگر خواننده ها خود به انتشار آلبومی مستقل در جایگاه آهنگساز اقدام کرده است.او در این مقوله سعی بر این داشته تا با در نظر گرفتن آثار مذهبی و المان های موسیقی مذهبی، گونه ای جدید از این موسیقی را به گوش مخاطب خود برساند.این آهنگساز آلبومی به نام "ذوالجناح" را در کارنامه هنری خود دارد که با تنظیم بابک شهرکی ، از آثاری محسوب می شود که به تجربه ای نو منجر شده است.گفت و گو با این آهنگساز خالی از لطف نیست. با وی گفت و گو کرده ایم:

• در آلبوم ذوالجناح ، بیش از هر چیزی به ارائه مجموعه ای از سازهای کوبه ای پرداخته است. چطور چنین اتفاقی می افتد؟

در این آلبوم می خواستم تعریف جدیدی از سازهای کوبه ای را ارائه دهم. در واقع می توان گفت ذوالجناح، بخشی از آلبوم های سه گانه کولی کوبی، ذوالجناح و قلندروار با صدای علیرضا افتخاری بود.

• این تعریف جدید شما از سازهای کوبه ای، تغییراتی را در کلیت ساختار موسیقی منجر می شود . وقتی شما مبنا را سازهای کوبه ای قرار می دهید، ملودی باید در راستای آن باشد.

بله همان طور که اشاره کردید، همیشه موسیقی را بر اساس سازهای ملودیک می نویسند و سازهای کوبه ای در واقع، زیر مجموعه ای از آن به شمار می رود.اما در این سه آلبوم به نوعی خواسته ام حیات مستقل این سازها را اعلام کنم و این گروه از سازها را به جدیت بیشتری وارد موسیقی کنم.

• منظورتان از این جدیت چیست؟

ببینید، شعر و ملودی در موسیقی پیوسته در تعهدات ازلی و فرهنگ معانی و تداعی های خویش گرفتاربوده و معمولا محدود به مرزهای فرهنگی وجغرافیایی هستند. اما سازهای کوبه ای خصلتی سیاح وار دارند و در واقع می توان گفت بدون مرز هستند.

• این موسیقی که شما به سمت و سوی آن رفته اید چه خصلتی دارد؟

من به قصد ایجاد یک فضای متنوع و تازه و به دور از فرمولهای رایج و مصرفی روز ؛ به ساخت چنین آلبومی اقدام کردم. در واقع عمده ترین خصلت موسیقایی آلبومم دور بودن آن از روزمره ها و فرمول های مصرفی و مصرف زدگی است. در این آلبوم، قطعات در فضـای متنوعی از ریتم ها و آواهای فرهنگ های مختلف اجرا شده اند .

• چنین خصلتی برخاسته از سازبندی آن نیست؟

استفاده از سازهای کوبه ای در واقع، تداعی کننده فرهنگ های متفاوت است که در برخی جاها استفاده از شگردها و آواهای ملل و اقوام گوناگون نیز به آن اضافه شده است.در کولی کوبی سعی ام بر این بوده که این معنا را با استفاده از یک مجموعه بزرگ سازهای کوبه ای و آواهای کلیسایی ، مقام های خراسانی ، دوبیتی خوانی کرمان و مناطقی از زاگرس، موسیقی آفریقایی ، آوازهای معابد هند ، مقام های موسیقی نقاط مختلف از کشورهای اسلامی ، شروه خوانی بوشهر و اشاراتی به موسیقی جازو حتی اذان و اقامه تجـربه کنم.

• شما در این راستا هیچ مرز بندی خاصی قائل نشده اید و این منجر به گستردگی بیشتری شده که حتما هم نیاز به تحقیق و جست و جوی بیشتری داشته است. این کارتان را سخت نکرده بود؟

به اعتقاد من، ساخت موسیقی، چه مذهبی و چه غیر مذهبی، در گیر زمان و مکان نمی شود. همه هدف ایجاد یک فضای بی مکان و بی زمان بوده است.

• موسیقی دینی و مذهبی چگونه از این قضیه تبعیت می کند؟

موسیقی دینی قبل از تبعیت از فـرم و الگوهای کهنه یا نو ، دارای روح واحدی است که می تواند در قالب های متنوعی بروز و ظهور کند .

• منظور از موسیقی دینی چیست؟ و بر چه مبنایی ساخته می شود؟

موسیقی دینی با هدف پرستش و معرفت الهی و نیزارج نهادن به قداستی عمیق ساخته می شود . به گفته کریستف ولف موسیقی دینی فرصتی برای موسیقیدان است تا بتواند به واسطه آن، در قالب یک بیانیه، اعتقاداتش در مقام یک مومن را با اعتقاداتش در کسوت یک هنرمند یگانه سازد . این یگانه سازی منجر به به وجود آمدن موسیقی مذهبی و دینی می شود. من معتقدم که در ساخت یک اثر دینی، عواطف را تحریم نکنیم.خاصیت سازهای کوبه ای ایجاد یک فضای پرشور و پرتپش است و منحصراً در این اثر دغدغه من خوانشی بر اسـاس سنت موسـیقی دینی در اشـکال متنـوع و مشـروعیت دادن آن در فضایی مدرن و تجـربه نشده بود . به عنوان مثال، در مواجهه با واقعه عاشورا تنها بر قساوت ستمگران انگشت می گذاریم واین اشتباه است. چون برای تحریک عواطف آن را برجسته کرده ایم.همان طور که دکتر شریعتی معتقد است، "همیشه زخم های تن حسین (ع)" به رخ کشیده می شود اما جنبه های انقلابی و حق طلبی آن نادیده گرفته می شود." و این اشتباهی بیش نیست.

• پس چه باید کرد؟

موسیقی دینی یا مذهبی نباید به جای تحـریک عقلانیت ، عامـل تخـدیر آن باشـد . جلوگیری از این امر به عهده معرفت اندیشان است که حادثه کربلا را یک حادثه عاشقانه زیبای دلربای ایثارگرانه می بینند . من معتقدم در این گونه از آثار باید به دنبال چیزهای تازه بود و نوجویی کرد.

• این که موسیقی مذهبی در ایران به سمت پاپ گرایش دارد؛ به همین دلیل نیست؟

خیر! به نظر من این یک انحراف است . این انحراف ابتدا ریشه در استفاده از اشعار سست و روزمره دارد که دور از شأن فرهنگ فاخر و عزاداری است. ما حق نداریم به صرف ساخت یک اثر مذهبی، از عواطف مردم سو استفاده کنیم. این در حالی است که در بسیاری از انواع موسیقی این اتفاق می افتد. چنین چیزی موجب افت کیفیت هنری و نهایتا افت معنوی کارها می شود.همین طور این سنت ها بدین واسطه افت معنوی پیدا کرده و برای ما به امری عادی تبدیل می شود. با شنیدن خیلی از این قطعات، به یاد موسیقی های دست چندم پاپ می افتیم که حرفی برای گفتن ندارند.

• موسیقی و مداحی در چه مرزی از هم جدا می شوند؟

زمانی بود که بهترین استادان موسیقی ایرانی از مشهورترین موذنان و مداحان و منقبت خوانان عصر خود بودند . از این میان می توان به حاج موذن تفرشی ، سید حسین عندلیت اصفهانی ، جناب دماوندی ، سید عبدالرحیم اصفهانی ، قربان­خان شاهی ، میرزا اسماعیل خان کرمانی و جناب تاج اصفهان همگی از اساتید مسلم موسیقی و در شعاع ادبیات کلاسیک ایرانی و متصل و مقرب به معرفت بودند ولی اکنون این طور نیست. مداحان ما اصلا درک درستی از موسیقی نداشته و یا اصلا درکی از آن ندارند.