موسیقی ما - * به پیش‌ای جوانان ایران زمین/ به میدان درآیید و گامی نهید .... صعود به‌یادماندنی ایران به جام جهانی فوتبال در 8 آذر سال 1376 اتفاقی نبود که به راحتی میسر شده باشد و هموار شدن راه ایران بسیار سخت و دور از انتظار بود چنان که پس از شکست‏های متوالی آنگاه که بر تیم استرالیا پیروز شدیم جشنی ملی سراسر کشور را فراگرفت. آن روزها هنوز مساله ساختن آهنگی برای تیم ملی چندان مرسوم نبود و بازار داغی برای آهنگسازی به این منظور به وجود نیامده و ضمنا دغدغه‏ای به فدراسیون فوتبال افزوده نشده بود. اما شور فوتبال در مردم آنچنان موج می‌زد که هر هنرمندی اگر آن روزها برای تیم ملی فوتبال اثری می‏خواند در حقیقت نه‌تنها حمایتی از ورزشکاران کرده بود، بلکه زحمات آنان را ارج نهاده و بر محبوبیت خویش افزوده بود، چراکه ابتکار خوبی محسوب می‌شد. برای جام جهانی 1998 فرانسه از صداوسیما کلیپی چندبار پخش شد که در آن شهرام ناظری در دستگاه‌های همایون و چهارگاه آواز می‏خواند و روحیه شکست‌ناپذیری را ترویج می‌کرد. هرچند این کلیپ تنها چندبار پخش شد اما خاطره آن همچنان باقی است. با اردشیر کامکار نوازنده کمانچه و آهنگساز قطعه در این خصوص گفت‌وگو کرده‌ایم.
 

• ‌‌چطور شد به فکر ساختن آهنگی برای جام جهانی افتادید؟ آیا شما هم به فوتبال علاقه دارید؟

تا حدی فوتبالی هستم و بازی‌های فوتبال تیم ملی را دنبال می‌کنم. کاری که در سال 1998 برای جام جهانی فرانسه تهیه شد به سفارش محمدعلی چاووشی شکل گرفت، چراکه از تولیدکنندگان برنامه برای صداوسیما با من صحبت کرد و گفت می‌خواهد کاری این‌گونه تولید کند. در آن شرایط وضعیت فوتبال ایران به‌گونه‏ای، بسیار حساس شده بود. یادم هست در بازی‌ای مقابل تیمی عربی شکست خورده بودیم و صعود به جام جهانی شاید شدنی نبود. شعر را از ایشان گرفتم که برای جام جهانی سروده بود. روی آن کار کردم و ارسلان برادرم آن را تنظیم کرد تا همراه ارکستر سمفونیک بتوانیم اجرا کنیم. شهرام ناظری هم لطف کرد و آواز آن را خواند.
 

• ‌‌به سفارش صداوسیما موسیقی را ساختید؟

البته این درخواست چون برای کلیپ بود باید از صداوسیما پخش می‏شد. در واقع برای صداوسیما تولید شد. اما مستقیما برای آقای چاووشی آهنگ را ساختم که خودشان تولیدکننده هستند و بخشی از تولیدات‌شان در صداوسیما پخش می‌شود.
 

• ‌‌درخواست صداوسیما ساخت کلیپ بود یا آهنگ؟

تولید کلیپ که آهنگ اختصاصی دارد. آقای چاووشی روی آهنگم کلیپ ساخت و آن را آماده کرد که برای جام جهانی باشد.
‌‌

• چطور شد همایون و چهارگاه را از دستگاه‌ها برای ساختن آهنگ انتخاب کردید؟

آن‌گونه که ما پیش‌تر در این‌باره با آقای چاووشی صحبت کرده بودیم منظورمان این بود که آهنگ به‌منظور یادآوری رسم پهلوانی حین شکست برای امیدواری به آینده باشد. چون بازی آن‌روز را ناجوانمردانه باختیم و به تیم ملی ما ظلم شد. حتی بچه‌های تیم فوتبال ناامید شده بودند چراکه بعد به استرالیا رفتند تا نتیجه صعود به جام جهانی را مشخص کنند. آن زمان می‌خواستیم حسی شاهنامه‌ای به قطعه بدهیم؛ شاهنامه‏ای و القای روحیه مردانگی که شکست نباید ناامیدکننده باشد و اولین گام پیروزی است و نباید از شکست بترسیم. به هر روی مضمونی این‌گونه داشت که ما می‌خواستیم روی این مضمون آهنگ بسازیم. ما مبنای کار را روی شاهنامه و روحیه پهلوانی گذاشتیم و بر مبنای آموزه‌های شاهنامه این کار را انجام دادیم. یعنی ملودی‌های این قطعه را سعی کردم براساس نقالی یا موسیقی زورخانه‏ای بسازم. برای همین آن را در همایون و چهارگاه ساختم که مناسب این موسیقی و روحیه‏ای است که می‏خواستیم و کار کردیم.
 

• ‌‌معیار شما برای انتخاب آقای ناظری به‌عنوان خواننده چه بود؟ آیا خواننده دیگری نمی‌توانست آن را بخواند؟

آقای ناظری صدای حماسی‌ای دارد و ضمنا خواننده معروفی است. اگر خواننده معروفی برای تیم ملی آهنگی بخواند در روحیه تیم ملی و حمایت از آنان تاثیرگذارتر است.
 

• ‌‌فکر می‏کنید برای آهنگ جام جهانی آیا موسیقی اصیل باید محور عمل قرار بگیرد یا موسیقی پاپ؟

به نظرم شکل موسیقی مهم نیست، بلکه محتوا و کیفیت مهم است؛ یعنی اینکه خوب کار انجام شود. اگر کاری درست و خوب اجرا شود به نظرم با ارزش خواهد بود.
 

• ‌‌چرا صدای حماسی را مناسب کار خود می‌دید، در صورتی که بنان آهنگ‌ ای ایران را در دستگاه دشتی خوانده که صدای قلندرانه‌ای ندارد، اما کار خوب و جاویدانی از آب درآمده است. فکر نمی‌کنید صداهای دیگری را نیز می‌توانستید انتخاب کنید؟

البته برداشت‌ها فرق می‌کند. صدای بنان قلندرانه و زورخانه‌ای نیست اما صدایی حماسی است ولی صدای بنان به نقالی و فرم خواندن زورخانه‌ای نمی‏خورد ولی صدای آقای ناظری به این فضا می‏خورد.
 

• ‌‌چرا صداوسیما پخش کلیپ تولید شده را خیلی زود کنار گذاشت و به غیر از یکی دو بار دیگر پخش نکرد؟

نمی‏دانم به چه علت دیگر پخش نشد. شاید نمی‏خواستند برای جاهای دیگر هم استفاده کنند!
 

• ‌‌یعنی موسیقی یک‌بارمصرف بود یا کلیپش راضی‌کننده نبود یا شعر و مضمونی که در آن به کار رفته بود دیگر قابل استفاده نبود؟

نه موسیقی یک‌بارمصرف نبود، چراکه بیشتر جنبه پهلوانی و ازخودگذشتگی و درس گرفتن از شکست داشت و شعرش بسیار زیبا بود. باید از مسئولان صداو سیما بپرسیم چرا آن را دیگر پخش نکردند. اما با «به نام خداوند جهان‌آفرین» شروع می‏شد تا می‏رسید به «شکست اولین گام پیروزی است.»
‌‌بسیاری اعتقاد داشتند این موسیقی به علت ارکسترال بودن و اینکه روی دستگاه چهارگاه که لحنی حماسی دارد، ساخته شده بود برای جام جهانی و فوتبال نشاط کافی را نداشت و بسیار برای شنونده سنگین بود.
امکان دارد، چراکه ما زیاد جنبه نشاط را در نظر نگرفتیم و بیشتر جنبه حماسی را در نظر داشتیم. ما می‌خواستیم آن روح پهلوانی که در زورخانه‏ها هست را در این آهنگ نشان دهیم، چراکه تفکر پهلوان‏منشی پشت آن بود. شاید به قول شما خیلی بانشاط نبود یا نوع موسیقی‌ای که کار شد به هرحال برای شنونده عادی سنگین بود.
 

• ‌‌فکر می‏کنید اکنون چه نوع موسیقی‌ای به این منظور باید تولید شود؟

به هر حال هر ارزشی از موسیقی بخواهند همان را به دست می‏آورند. یعنی هر چقدر برایش هزینه کنند همان‌قدر می‏توانند بهره بگیرند. باید برای این‌گونه کارها یک فراخوان بدهند و جایزه‌ای درنظر بگیرند که مثلا به ساخته هر کسی که اول شود فلان قدر جایزه را می‏دهند و فلان ارکستر در داخل یا خارج برای ضبط و اجرای اثر در اختیارش قرار ‏گیرد. شاید اصلا از عهده من برنیاید که چنین کاری بسازم چراکه لازمه آن، این است که به آن عشق داشته باشی و بتوانی از عهده‏اش برآیی. خیلی‏ها ممکن است موزیسین خوبی باشند اما از عهده این کار برنیایند، چراکه کار خیلی سطحی می‌شود که هر کسی یک ملودی بسازد و یک شعر هم بگوید و اجرا کند و تمام.
 

• ‌‌انتقادی که این روزها به علت موسیقی ساخته شده برای جام جهانی به فدراسیون فوتبال می‌شود، این است که می‏گویند جنس صدای احسان خواجه‌امیری مناسب ایجاد شور پیروزی در روحیه تیم ملی نیست.

جنس صدا مهم است. اما جدا از صدایی که می‌گویید حتی نوع اجرا نیز مهم است. به‌طور مثال برای همین اثری که برای جام جهانی 98 ساختم و ارسلان تنظیم کرد فضاهایی در ذهنم بود که می‌خواستم اجرا کنم اما امکاناتش را نداشتم.
مثلا می‌خواستم از سازهای ضربه‌ای استفاده کنم، چراکه به‌کار بردن سازهای ضربه‌ای به آن تحرک می‌داد و حرکتی ایجاد می‌کرد، اما تنها توانستیم ضرب زورخانه‌ای را اجرا کنیم.
‌‌

• چرا نتوانستید آنچه مدنظر داشتید را اجرا کنید یا اگر موافقتی لازم بود چرا موافقت نشد؟

مساله موافقت کسی نبود بلکه امکاناتش را نداشتیم. من حتی می‌خواستم از سازهای الکترونیک استفاده کنم؛ یعنی پرکاشن‌هایی را به‌کار ببرم که حجم داشته باشد و به نوعی تداعی‌کننده این مساله باشد که به‌طور مثال صدهزارنفر دارند طبل می‌زنند. اما این امکان را نداشتیم که آن را در استودیو اجرا کنیم. به همین خاطر موسیقی کم‌حجم شد و تنها ارکستر سمفونیک آن را اجرا کرد که می‌دانید برای شنونده عادی سنگین است و ممکن است خوشایند نباشد.
 

• ‌‌بسیاری با آهنگی که برای جام جهانی فوتبال تولیدشده مخالفند و جنس صدای خواننده و نوع آن را زیرسوال برده‌اند، اما بسیاری هم بر این باورند که جنس صدای خواننده مهم نیست مهم جذابیت اثر است. نظر شما چیست؟

بله من هم بر این باورم. احسان خواجه‌امیری هم خواننده خوبی در موسیقی پاپ است و صدای زیبایی دارد. اما اینکه چگونه از او استفاده شده مهم است و نوع آهنگ. اگر ما آن‌زمان از شهرام ناظری برای خوانندگی روی قطعه استفاده کردیم به خاطر تن صدای‌شان بود که حال موسیقی پهلوانی و حماسی را داشت و به این فضا می‌خورد وگرنه ما اصراری نداشتیم که حتما برای این خواننده آهنگ بسازیم، مهم خوب خواندن و درآوردن آن چیزی بود که ما در نظر داشتیم که برای نوع کار ما صدای آقای ناظری بسیار خوب بود. کار احسان خواجه‌امیری را نشنیدم که بگویم خوب است یا بد، اما اینکه از صدای خواننده چگونه استفاده شود وظیفه موزیسین است.