موسیقی ما - هفتمین جلسه نمایش و نقد کانون سینماحقیقت عصر روز یکشنبه هفدهم خردادماه با استقبال پرشور علاقمندان برگزار شد.در این جلسه مستند "یک موسیقی دان فرانسوی در دربار قاجار" ساخته مهران پورمندان به نمایش درآمد و سپس با حضور محمود توسلیان منتقد موسیقی مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

در ابتدای این نشست مهران پورمندان درباره علل و انگیزه های ساخت مستند "یک موسیقی دان فرانسوی در دربار قاجار" گفت: این فیلم مدیون عوامل تولید آن است و اگر نبودند این مستند ساخته نمی شد.واقعیت این است که من مستندساز نیستم.وقتی دو کتاب چاپ کردم به این نتیجه رسیدم که کتاب هایم به دست مخاطبینش نمی رسد.سال 90 اولین کنسرت پژوهشی را برگزار کردم و حرفهایم را در قالب یک مستند 15 دقیقه ای در این کنسرت به نمایش درآوردم.آنجا به این نتیجه رسیدم که تنها تصویر است که به یاد مخاطب می ماند.پس از آن تصمیم گرفتم مستند هم بسازم چون قدرت تصویر بیش از هرچیز دیگر است.

پورمندان در ادامه گفت :هدف اصلی ما ساخت فیلم هایی درباره هنر قاجار است و زندگی لُمر بخشی از این پروژه است.و همین امروز هم روی موارد فنی فیلم کار می کردیم.

محمود توسلیان هم درباره ساخت مستند "یک موسیقی دان..." گفت: این مستند شش سال از پورمندان وقت گرفت. می خواستم منابعی را در مورد موضوع فیلم مطالعه کنم که متاسفانه در دسترس نبود و همین امر کمبود منابع پژوهشی را در کشورمان گوشزد می کند که خود فیلم مورد بحث ما هم نشانه ای از این کمبود منابع مطالعاتی را به رخ می کشد. بحث اول فیلم دو نوع فراموشی ،یعنی فراموشی تاریخی و فراموشی فلسفی است.

وی در ادامه گفت: هنوز هم آموزش موسیقی در ایران ،یک آموزش متدیک نیست.در دوران حضور لمر در ایران ،ارتش رکنی اساسی در قاعده مند کردن جامعه به شمار می رفته و این نظام برای حرکت به سمت ترقی باید ابعاد مختلفی را مدنظر بگیرد.موسیقی نظام بهترین نمود ارتش در انظار عمومی رفته است.

پورمندان افزود: لمر سومین نماینده خارجی در تاریخ موسیقی ایرانی است و پیش از او ، بوسکه و رویون نیز به ارتش ایران پیوسته و فعالیت های موسیقی را ساماندهی کردند.اما پس از رفتن این دو موسیقی نظام به دست فراموشی سپرده شد.

فکری ارشاد گفت : "یک موسیقی دان..." یک مستند پژوهش محور است و اساسا سینمای مستند ایران از فقر منابع پژوهشی رنج می برد.فیلم هم درباره شخصیتی خارجی است که در تاریخ قاجار چندان پررنگ نبوده است.اما دستاورد موسیقایی او آن قدر ارزشمند بوده که فیلمی درباره اش ساخته شود که امروز درباره اش بحث کنیم.

پورمندان در ادامه گفت : این یک فیلم مستند پژوهشی است اما در مورد لمر منابع محدودی داریم.مقالات کوچک و اسناد اندکی درباره حضور لمر وجود دارد و همین امروز اگر بخواهیم درباره این فرد تحقیق کنیم باید مسیری که من رفتم را تکرار کنیم.به مرکز اسناد وزارت خارجه رفته بودم که دسترسی به اسنادش آسان نیست.منابع این فیلم را از جاهای مختلف پیدا کردم و کنار هم گذاشتم تا این فیلم ساخته شود.در شهر زادگاه لمر در فرانسه هم تحقیقاتی کردیم.مغازه ای در آن شهر هست که هنوز هم نوشته ای روی شیشه آن به چشم می خورد که حکایت از فروش محصولات ایرانی در آن شهر کوچک دارد.این نشانه ای است از فعالیت های اقتصادی لمر در آن زمان که هم اکنون نوادگانش به این روند ادامه می دهند.حتی در آن شهر هم خیلی سخت به اطلاعاتی درباره لمر و خانواده اش دست یافتیم.

توسلیان با اشاره به بحث سرود ملی ایران گفت : هنوز در این که قطعه لمر به عنوان سرود ملی شناخته می شده تردید هایی وجود دارد. آیا این تلقی به لحاظ موسیقایی می تواند درست باشد؟

پورمندان در پاسخ گفت : در فرهنگ لغت هم معنی روشنی درباره اصطلاح "سرود ملی " وجود ندارد.پنجاه کتاب خوانده ام و هیچ یک تعریف مشخصی برای این تعبیر به دست نیاوردم.سرود هم دو معنی دارد و می تواند "نغمه" و یا " نغمه منظوم" را تداعی کند.نخستین بار در سال 1288 شمسی سالار معزز مارش ملی را اجرا می کند و نخستین حضور ترکیب سرود ملی را در ادبیات ایران در همین مقطع می بینیم.سرود ملی یک کشور ،نغمه موسیقایی منظوم یا غیرمنظومی است که در مراسم رسمی اجرا می شود و نماینده دولت و نه کشور است.کارکرد سرود ملی یک کشور کاملا سیاسی است.

فکری ارشاد با اشاره به زحمات فراوان پورمندان در ساخت این مستند ، گفت :ما آقای پورمندان را به عنوان یک موسیقی دان می شناسیم و این انتظار به وجود می آید که مستندی به کارگردانی یک موسیقی دان به وجه موسیقایی لمر بپردازد.اما به نظر می رسد پورمندان در مسیر تحقیق به قدری علاقمند شخصیت لمر شده که دیگر فعالیت هایش از جمله فعالیت های اقتصادی و سیاسی (از جمله عضویت او در لژ فراماسونری) را هم با نگاهی شیفته به تصویر کشیده و این فعالیت های غیرمرتبط با موسیقی از چارچوب ذهنی ساخته شده برای فیلم بیرون می زند.

پورمندان در پاسخ گفت : وقتی فیلمنامه کار را می نوشتم آگاهانه روند زندگی لمر از لحظه تولد تا لحظه مرگ را مدنظر داشتم.هدفم از ساخت این مستند تنها پرداختن به وجه موسیقایی لمر نبود و می خواستم ببینم لمر در کنار موسیقی چه فعالیت هایی انجام داده است.لمر هنرستان موسیقی را تاسیس کرد که کار عظیمی محسوب می شد و تمام زمینه های تدریس آکادمیک موسیقی از همانجا شروع شد.سرود ملی که ساخت اهمیت داشت.ارتباط او با دیگر عوامل سیاسی ،اقتصادی و اجتماعی ایران در آن عصر هم اهمیتی داشته که اگر منابع پژوهشی کافی داشتیم بیشتر به این موارد می پردازد.

فکری ارشاد گفت : با این تفاصیر انتظار می رود فیلم لحنی بی طرفانه ای نسبت به لمر اتخاذ کند.اما فیلم با لحنی شیفته وار به لمر می پردازد.توسلیان هم افزود: قالب فیلم ،مستند پرتره است و در مستند پرتره بحث بی طرفی فیلمساز مطرح است.می شد با افراد مطلع گفت و گو شود.چرا مسیر فیلم به سمت پررنگ شدن هژمونی مهران پورمندان می رود؟

پورمندان در پاسخ گفت : کسی که تحقیق تاریخی می کند خودش به بخشی از تاریخ بدل می شود.طرفداری یا شیفتگی نسبت به لمر را نمی پذیرم.شاید لحن من در مستندسازی ،لحنی نوستالژیک باشد.اتفاقا وقتی می خواستم گفتار متن را ضبط کنم به دیگران مراجعه کردم ولی نتیجه رضایتبخش نبود و به دلیل تسلط و علاقه ای که به این بخش از تاریخ داشتم ،بهتر دیدم خودم این گفتار متن را بگویم.

پورمندان در ادامه افزود: به نظرم گنجاندن گفت و گو در فیلم مستند خسته کننده و کسالت بار است.وقتی مستند می سازید مقاله نمی نویسید و باید فیلم جذابی بسازید.از گفت و گو پرهیز کردم ضمن آنکه اساسا کسی نبود که در این زمینه با او گفت و گو کنیم.اگر راوی حضور اندکی در فیلم دارد بنا به ضرورت بوده و ضمنا ما فقر تصاویر هم داریم.آرشیو تصویری ما از زمان قاجار غنی نیست و ما تصویر هم کم داشتیم.خودم هم تمایلی به حضور جلوی دوربین نداشتم ولی فرد مناسبی را پیدا نکردیم.

فکری ارشاد در این مورد گفت : البته لحن و تن صدای آقای پورمندان و تسلطش به کلام خوب است و روی فیلم هم نشسته است.اما می شد که خودشان مقابل دوربین حضور نیابند.

توسلیان به ریتم متناسب و تدوین خوب فیلم پرداخته و کارهای گرافیکی هم به زیبایی این فیلم افزوده است. فکری ارشاد هم بازیگوشی های بصری فیلم را نکته مثبتی در فیلم دانست.

گفتنی است که برنامه نمایش فیلم‌های مستند و نقد و بررسی آن، عصر یکشنبه هر هفته در کانون فیلم «سینماحقیقت» مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به نشانی خیابان سهروردی شمالی، میدان شهید قندی، شماره 15 برگزار می‌شود و حضور در آن برای همه علاقمندان آزاد و رایگان است.