موسیقی ما - «فرصتی برای تک‌نوازان موسیقی ایران» این شاید مناسب‌ترین تعریفی باشد که برای «شبِ سازِ ایرانی» می‌توان بیان کرد. برنامه‌ای که این روز‌ها چهارمین دوره‌اش به «تار» اختصاص دارد و قرار است در آن تعدادی از چهره‌های تارنوازی ایران، به اجرای تکنوازی بپردازند. ایدهٔ برگزاری این شب‌ها، چند سال پیش شکل گرفته است. «فرشاد توکلی» و دوستانش به این نتیجه رسیده‌اند که تکنوازی در شرایط امروز ایران فرصت ارایهٔ مناسب و درست ندارد و برگزاری چنین شب‌هایی می‌تواند فرصت خوبی باشد برای کسانی که دغدغه دارند تا موسیقی ایرانی را به شکل سولو بنوازند.

فرشاد توکلی - نوازنده، آموزگار و پژوهشگر موسیقی ایرانی - در این باره می‌گوید: «تک‌نوازی یکی از قالب‌های ارایهٔ موسیقی ایران است؛ و البته امروز دیگر نه مهم‌ترینِ آن‌ها. این قالب همانقدر که در زمان قاجار، مهم‌ترین روش ارائهٔ موسیقی ما بوده، امروز با مبرم‌هایی که زندگی کنونی پیش روی ایرانی نهاده است، محدود‌تر، حاشیه‌ای‌تر و نیز کم‌توان‌تر می‌نماید. قالب‌های دیگری آمده‌اند تا پاسخگوی این مبرم‌ها باشند. که کم و بیش نیز هستند. با این وجود هم‌چنان هنرمندانی مایل‌اند در این قالب نیز فعال باشند. این خواسته با مخاطب‌محور شدنِ روزافزونِ موسیقی ایرانی و کم‌رنگ شدنِ جنبه‌ها و شاخص‌های تألیفی در این موسیقی، فرصت و امکانی می‌خواهد تا بتواند در شکلی درست و به‌اندازه تحقق یابد. این تحلیل بود که ما را به شکل‌دهی شبِ سازِ ایرانی واداشت».

البته فرشاد توکلی نگاهی منطقی به مقولهٔ تکنوازی دارد. او می‌گوید این بخش از موسیقی اصیل ایرانی نه باید به شکل کامل کنار گذاشته شود و نه این نگاه رادیکال وجود داشته باشد که یک هنرمند گمان کند که شرایط موسیقی هم‌اکنون به گونه‌ای است که می‌شود یک ساعت برای مخاطب تکنوازی کرد: «بر همین اساس تصمیم گرفته شد تا در هر شب، چهار کنسرت برگزار کنیم که مخاطبان با ایده‌های تکنوازی و جنبه‌های گوناگون این هنر آشنا شوند. در هر شب، چهار کنسرت برگزار خواهد شد و هر نوازنده به طور میانگین ۱۵ تا ۱۶ دقیقه تکنوازی خواهد کرد.»

از شکل‌گیری اولین ایده تاکنون، شب‌های ساز سه بار و در پنج شب برگزار شده است و طی آن هنرمندان متفاوتی روی صحنه رفته‌اند. حالا با همین تجربه‌های گذشته می‌توان به این نتیجه رسید که «توکلی» و دوستانش در هدفی که در نظر داشته‌اند موفق شده‌ و توانسته‌اند شرایطی را به وجود آورند که هم تکنوازی سازگاری بیشتری با محتوای موسیقی ایرانی داشته باشد و هم برای مخاطب جذاب‌تر باشد. هدفِ نه چندان آسانی که در شبِ سازِ چهارم که استثناً به سازِ تار اختصاص یافته است مشکل‌تر هم شده است: «برای اینکه این شب‌ها به بهترین شکل انجام شود، نیاز به سازماندهی داشتیم. بر همین اساس یک هیات امنا تشکیل دادیم و کسانی که قدرت تکنوازی این ساز را داشتند، لیست کردیم. البته تعداد نوازندگانی که به عنوان تک‌نواز قدرت حضور در صحنه را دارند بسیار بیشتر از تعدادی است که برنامهٔ ما در خود گنجانده است. اما محدودیت‌هایی که هر برگزاری را تحدید می‌کند ما را نیز به انتخاب واداشت. مجبور بودیم به ۱۲ نوازنده برای سه شب اکتفا کنیم.» بنابراین هیات داوری – حمید خبازی، امیر شریفی، آریا محافظ، احمد رضاخواه، فرهاد زالی و فرشاد توکلی- مجبور به انتخاب از میان این جمع می‌شوند و این در حالی است که به هر روی تعدادی نیز به دلایل مختلف – سفر، بیماری، تداخل برنامه‌ها و غیره- شخصاً امکان حضور در این جمع را نداشته‌اند؛ اما «توکلی» نگرش خاص خودش را به این شب‌ها دارد، نشست‌هایی با حضور نوازندگان ایجاد می‌کند تا آن‌ها با همدیگر و نوازندگیِ هم آشنا شوند: «این برنامه را می‌توان یک گروه‌نوازی دانست که طی آن هر شب، چهار نفر تکنوازی خواهند کرد.»

حالا در شب ساز ایرانی، شورای فنی بدون اینکه از سلیقه یا سبک خاصی دفاع کنند، نوازنده‌ها را انتخاب کرده‌اند. تنها ممیزیشان نیز صلاحیتِ فنیِ نوازندگی بوده است و برای همین می‌توان در این شب‌ها به تصویری جامع از تارنوازی امروز ایران رسید.

 «برای همین است که حالا اسامی‌ای در این کنسرت‌ها دیده می‌شود که ممکن است خیلی‌هایشان چهره‌هایی رسانه‌ای نباشند، اما نمی‌توان هیچ شکی بر صلاحیت آموزشی یا تکنیکی آنان کرد. در این میان نمی‌توان این مساله را نادیده گرفت که مهم‌ترین اصلی که در این شب‌ها وجود دارد، این است که سلیقه‌ها و نگاه‌های متفاوت تازنوازی ارایه می‌شود و در این میان هیچ‌کدام از نوازندگان نگاه رادیکالی به این ساز ندارند و هیچ‌کدام نیز سبک حسینقلی و دورهٔ قاجار را نمی‌نوازد. همه دارند موسیقی ایرانی را نشان می‌دهند. تصاویری که با کنار هم قرار گرفتنشان، می‌توان امیدوار بود که تصویری نسبتاً جامع از تارنوازی امروز ایران ارایه شود. برای مثال ممکن است نوازنده‌ای تکنوازی را ارایه دهد که شنونده جنس تازه‌ای از تار را احساس کند و برایش تازگی داشته باشد، در حالی که اثر کاملاً بر پشتوانه‌های فرهنگی تکیه کرده باشد؛ بی‌شباهتی به تکنوازی‌های معمول. دیگری با سولویش، نوعی آهنگسازی ارایه می‌دهد و دیگری سونوریته و بیان منحصر به فردی دارد.»