موسیقی ما - میلاد عمرانلو: از سال‌ها پيش زمانى كه نوجوان بودم، هميشه بزرگان موسيقى جهان در شاخه‌هاى مختلف اين هنر، برايم قابل احترام بوده‌اند و همواره سعى كرده‌ام زندگى هنرى اين بزرگان را بررسى كنم؛ چرا که مى‌دانم راه پيشرفت يقيناً دنبال كردن راه اشخاص موفق است.
 

• * چرا علی رهبری؟

بدون‌شك موفق‌ترين موسيقيدان ايرانى در عرصه‌ى بين‌المللى «على رهبرى» است. حدوداً ٢٢ سال پيش در كتابى عكس و نام اين شخص توجه‌ام را به خود جلب كرد. ١٢ سال مدير هنرى اركستر فیلارمونیک بروكسل و رهبرىِ بيش از ١٢٠ اركستر در كشورهاى مختلف دنيا مثل اركسترهای برلین، وین، لندن، پاریس، توکیو و تورونتو و به مدت ٣٦ سال رهبری ارکستر فیلارمونیک اسلوواکی و دستيارى رهبر بزرگ اركستر فيلارمونيك برلين «هربرت فون‌كارايان»،كسب مدال طلاى مسابقات جهانى رهبرى اركستر و... تنها بخش كوچكى از افتخارات منحصربه‌فرد «على رهبرى» در عرصه موسيقى كلاسيك است.
 
به‌عنوان نوازنده و يكى از نمایندگان نوازندگان اركستر سمفونيك تهران كه ٩ ماه به‌طور مداوم با اين رهبر بزرگ كار كرده‌ام و با توجه به محبوبيت ايشان در بين نوازندگان اركستر سمفونيك تهران، كنجكاو شدم تا از نوازندگان تركيه كه از نظر فرهنگى به ما نزديك هستند، اين پرسش را مطرح كنم كه چرا استاد رهبرى را انتخاب مى‌كنند؟
 
در دنیایی که صدها رهبر حرفه‌ای ارکستر مشغول کار هستند، چرا ارکستر‌های ترکیه از سال‌ها پیش ایشان را -که جزو گران‌ترین و سختگیرترین رهبران هستند- با اصرار، بیش از هر رهبر دیگری دعوت کرده‌اند؟
 

• * ابراهيم سزر (كنسرت مايستر و مدیر اركستر سمفونيك آنتاليا):

چرا نبايد او را بيشتر از بقيه بخواهيم؟ شما خودتان به عنوان موزيسين داريد نتيجه كار را مى‌بينيد؛ ايشان در كارشان فوق‌العاده‌اند و مى‌دانند چگونه به بهترين نتيجه ممكن برسند. او فقط رهبرى نمى‌كند، بلكه موسيقى را به نوازندگان مى‌آموزد. به قول معروف، فقط دست خود را تكان نمى‌دهد. بعضى رهبرها فقط مى‌آيند و كارشان را انجام مى‌دهند و مى‌روند. اما در مورد مایسترو (استاد) رهبرى اين‌طور نيست؛ تأثير كار با ايشان بر روى سطح اركستر كاملاً مشهود است.
 

• * شفك آتاكر (سرگروه ويلنسل‌ها):

آقاى رهبرى مانند يك معلم با ما كار مي‌كند و در تمرين بسيار باحوصله است و از كوچک‌ترين نكات ريزى -كه اكثر رهبرها به آنها توجه نمى‌كنند- به سادگى عبور نمى‌كنند. شخصيت بسيار دوست‌داشتنى دارند. كنسرت‌هاى با رهبری ايشان جزو بهترين كنسرت‌هاى اركستر ماست.
 

• * مريچ اسن (نوازنده ويولا):

استاد رهبرى شخصيت بسيار مثبتى دارند و به كارى كه مى‌كنند، اعتقاد دارند. جادوى ايشان اين است كه سطح اركستر را از هر جايى كه باشد بالاتر مى‌آورند و راه‌هاى ميان‌بُر براى رسيدن به اجراى بهتر را مى‌دانند. آقاى رهبرى واقعاً به كارشان مسلط‌اند.
 

• * بايرام بيارامغولانى (نوازنده اُبواى اول):

ايشان بسيار رهبر دقيقى هستند و روش كار كردن با اركستر و روان‌شناسى اركستر را مى‌شناسند. از كوتاه‌ترين مسير، اركستر را به بهترين نقطه ممكن مى‌رسانند. وقتى با اركستر كار مى‌كنند، شما احساس خستگى نمى‌كنيد.
 

• * آكچا بيگلين (نوازنده فاگوت اول):

استاد رهبری بااستعدادترین هستند و هميشه می‌دانند كه چگونه سطح اركستر را از چيزى كه هست بالاتر بياورند. حتی در تمرين ژنرال (تمرين قبل از كنسرت) اين روند كار با دقت وجود دارد. بعضى از رهبرها فقط مى‌آيند و كارشان را بر حسب تكليف انجام مى‌دهند؛ ولى آقاى رهبرى با عشق و علاقه و انرژى فراوان در تمرين حاضر مى‌شوند.
   
در حاشيه همين سفر، با استاد على رهبرى مدير هنرى و رهبر اركستر سمفونيك تهران به عنوان يكى از نوازندگان اركستر سمفونيك كه طى ٩ ماه گذشته شاهد و در جريان روند رو به رشد بی‌نظیر اركستر بوده‌ام، گفتگويى داشته‌ام كه در ادامه مى‌خوانيد.
 

• * قبل از هر چیز یک سؤال کوتاه. آیا شما فکر می‌کنید مسئولین در ایران می‌دانند شما در جهان چه كارهايى کرده ايد و در چه مقام حرفه‌ای بین‌المللی هستيد؟

نه، فکر نمی‌کنم مسئولین چنین اطلاعی داشته باشند و گناهی هم ندارند و من هم از آنها انتظارى نداشته‌ام، چون که امکانش را نداشته‌اند. ولی فکر می‌کنم نوازنده‌های ارکستر من را بیشتر به شکل واقعی می‌شناسند و این برایم مهم است.
 

• * به عنوان نوازنده اركستر مى‌دانم از زمانى كه به تهران آمده‌ايد، برنامه‌هاى بسيارى از کنسرت‌های بین‌المللی را كنسل كرده‌ايد. شايد سؤالى كه پيش مى‌آيد، اين باشد كه چرا برنامه‌هاى شما با اركستر سمفونى آنتاليا همچنان برقرار است؟

برنامه‌هايى بودند كه با وجود درآمد بالا قابل كنسل كردن بودند، از جمله ضبط‌هايى كه به دستيارهایم واگذار كردم يا برنامه‌هاى سفر كه مى‌شد كنسل كرد. اركستر آنتاليا همانند اركستر تهران از نوازندگان جوان تشكيل شده كه به كار كردن با من اميد دارند. اين اركستر تقريباً تازه‌تأسيس است و حدود ١٠ سال قبل كه من به آنكارا و استانبول مى‌آمدم، على‌رغم شرايط حرفه‌اى اركستر، من از نتيجه كار چندان راضى نبودم و اين را مدير اركستر آنتاليا مى‌دانست. اين همكارى كم‌كم آغاز شد و تا كنون ادامه پيدا كرده و رابطه‌ى من با اين اركستر شبيه مدير هنرى يا رهبر دائم است. يك جورهايى وظيفه انسانى خودم مى‌دانم كه به اينجا بيايم و البته باعث افتخار من است كه با وجود رهبران حرفه‌اى -كه حتی در تركيه وجود دارند- اينها به سراغ من آمده‌اند. به جز آنتاليا، اركستر فيلارمونيك اسلوواكى را هم -كه ٣٦ سال به‌صورت مداوم آن را رهبرى كرده‌ام- كنسل نكرده‌ام؛ اما اركستر كره جنوبى را با وجود درآمد بسيار بالا به خاطر دعوت آقاى مرادخانى و آمدن به ايران كنسل كردم، چون آنها من را به عنوان مدير هنرى مى‌خواستند.
 

• * تقريباً حدود ٩ ماه است كه به تهران آمده‌ايد و با شرايط هنرى و ادارى كاملاً آشنا شده‌ايد. به نظر شما چه مشكلاتى در ايران وجود دارد كه در تركيه -كه از نظر فرهنگى اجتماعى به ما نزديك هستند- ديده نمى‌شود؟

آنتاليا يكى از ١٠ شهر تركيه است كه حداقل دو اركستر حرفه‌اى دولتى دارد. اولين مشكل ما اين است كه تمام حرف‌هايى كه ما، آقاى رئيس‌جمهور و شخص محترم وزير ارشاد مى‌زنيم، در مورد يك اركستر حرفه‌ای در تمام ایران است، اما استانبول، آنكارا، ازمير و خيلى از شهرهاى ديگر تركيه حداقل دو اركستر حرفه‌اى دولتى و چند اركستر حرفه‌اى غيردولتى دارند. ما در ايران اركستر حرفه‌اى غيردولتى نداريم و تمام اركسترهاى غيردولتى به صورت پروژه‌اى كار مى‌كنند و سالى چند برنامه برگزار مى‌كنند.

در مورد اركستر سمفونيك تهران بايد گفت كه از نظر هنرى طى اين چند ماه به قدرى رشد كيفي داشته كه با افتخار از كشورهاى چين و اتريش دعوت‌نامه رسمى براى برگزارى كنسرت داريم و بسيارى دعوت‌نامه‌هاى ديگر هم وجود دارد. ببينيد، در فوتبال سبك من‌درآوردى نداريم و مربى تيم تصميم‌گيرنده اصلى است. براى شركت هواپيمايى بايد شخص يا اشخاص مطلع تصميم‌گيرى كنند. اركستر سمفونيك هم دقيقاً مثل فوتبال و شركت هواپيمايى است، مدل ايرانى ندارد و بايد از الگوى جهانى آن پيروى كرد.
 

• * چقدر از شرايط فعلى راضى هستيد؟

من كمى نگران وضعيت تنها اركستر حرفه‌اى ايران هستم. نگرانى من فقط به بودجه دولت ارتباط ندارد. البته الان اميد زيادى به كمك آقاى پيروزپِى داریم. به نظر من اركستر باید مستقل باشد و به افراد اداری در كنار خود نياز دارد كه استعداد مديريت داشته باشند و بتوانند كنسرت‌ها را درست برگزار كنند و تبليغات كافى داشته باشيم.
 

• * يكى از مسولين مدتى پيش گفتند آقاى رهبرى به حرف هيچ‌كس گوش نمى‌دهند.آيا واقعاً اين‌گونه است؟

اين درست‌ترين حرفى است كه در مورد من زده شده! چرا من بايد به حرف كسى گوش بدهم كه نه به اين كار اشراف دارند و نه مانند يك شخص معمولى موسيقى كلاسيك را پيگيرى مى‌كنند؟ من به حرف نوازندگان اركستر گوش مى‌دهم، چون به اين كار واردند. من براى بچه‌هاى موزيسین ايرانى هر كارى كه بتوانم، با جان و دل انجام مى‌دهم.
 

• * زمانى كه به تهران آمديد، چه چشم‌اندازى براى ٩ ماه بعد اركستر داشتيد؟

من فكر نمى‌كردم كه از نظر نظم و بُعد هنرى، اركستر به جايى برسد كه به اين سرعت به كشورهاى ديگر دعوت شود. نوازندگان اركستر در اين مدت نشان دادند این عقیده من كه تفاوت زيادى با اركسترهاى درجه‌يك دنيا ندارند، درست بوده است.
 

• * شما تنها رهبر ایرانی هستید که در غرب چندین‌بار مدیر هنری بوده‌ايد. به‌طور مثال، تعريف اركستر حرفه‌ای، مدير هنرى و شرح وظايف آن چيست؟

هنوز اغلب به ارکستر به‌صورت پروژه‌ای نگاه می‌کنند. اركستر حرفه‌اى اركسترى است كه تقريباً هر هفته كار دارد كه مى‌تواند شامل كنسرت‌هاى آبونمان، اپرا، كنسرت‌هاى شهرستان و تورهاى خارج از كشور و ضبط آثار مختلف باشد. در غير اين صورت، غيرحرفه‌اى و پروژه‌اى است. حدود 50 درصد اين كارها توسط رهبر دائم و مابقى به وسيله رهبران مهمان انجام مى‌شود. معمولاً در اركستر حرفه‌اى، يك رهبر حداكثر دو هفته متوالى با اركستر كار مى‌كند. نوازندگان اركستر مانند تمام كارمندهاى دولت بايد حقوق ماهانه، بيمه و بازنشستگى داشته باشند، البته در سطح حقوق يك استاد دانشگاه.

مدير هنرى در حقيقت مسئول مستقيم اركستر است، مانند كاپيتان كشتى و بايد از هر چيزى كه به نوازندگان اركستر مربوط مى‌شود، مطلع باشد. من نزديك به ٤٠ سال اين شغل را داشته‌ام و کارم را از ايران هم شروع كرده‌ام و در كشورهاى ديگر آن را ادامه داده و به اين شغل اشراف كامل دارم. مدير هنرى مسئول برنامه‌ريزى كنسرت‌ها، دعوت از رهبران و سوليست‌هاى مهمان، نظارت بر تبليغات پوستر و بروشور كنسرت و تمام مسائلى كه به نوازندگان مربوط مى‌شود، است.
 

• * اينجا (آنتاليا) كارها به چه صورت انجام مى‌شود؟

اينجا مانند خيلى جاهاى ديگر، از جمله لايپزيك، درسدن، فيلارمونيك وين و برلين، مدير هنرى تمام امكانات را در اختيار دارد كه بتواند با استعدادى كه دارد، از آنها درست استفاده كند. اينجا به اركستر امكانات و بودجه داده‌اند و در كار اركستر دخالت نمى‌كنند؛ ولى گزارش كار مى‌خواهند. به اعتقاد من، اركستر سمفونيك زمانى درست مى‌شود كه مستقل باشد. اركستر بايد خودش را مديريت كند و مسئولیت را هم به عهده بگیرد. اين تنها راه درست شدن همه‌چيز است.