نگاهی به آثار و توانایی های حسین خواجه امیری (I)
پنجشنبه ۲۲ تیر ۱۳۹۱ ، فرشاد خالصی
هدف از ارائه این مقاله ومقالات آتی ، معرفی بیشتر خواننده ای است که بسیاری از اهالی متخصص در موسیقی ایرانی و همچنین بسیاری از مخاطبین موسیقی از او و آثارش شناختی ندارند و از او تنها به عنوان خواننده فیلمهای فارسی یاد میکنند! در صورتی که آثاری که او در فیلمها اجرا کرده بخش بسیار کوچک از فعالیتهای بیشمار او بوده که بر خلاف اذهان عموم آن آثار نیز بسیار قابل تامل می باشند.

امیدوارم در آینده نزدیک، با معرفی آثار با ارزش این خواننده توانمند، شرایطی برای بررسی فنی این آثار هموار شود، چراکه به عقیده نگارنده، اگر کسی به جز حسین خواجه امیری (با توانایی های منحصر به فرد خود)، چنین قطعات و اشعاری را اجرا میکرد، امروز نامی از او نبود.

طبیعی است که در بررسی تکنیکی توانایی یک خواننده، باید به تکنیک های آوازی او دقت داشت تا مفهوم اشعار و حتی چگونگی بیان آن. بسیاری از افراد به دلیل شنیدن بعضی از اشعار عامیانه که توسط حسین خواجه امیری (ایرج) خوانده شده، توانایی های او را در زمینه تکنیکی نادیده می گیرند؛ در ادامه این نوشته، خواهیم دید که برخی از آوازهایی که ایرج در فیلمها خوانده، حتی در برنامه جدی گلها به آن قدرت اجرا نکرده و این قدرت اجرا به درجه ای است که ابتذال شعر تصنیف را (که باز آنهم خود بنا به داستان فیلم انتخاب شده و احتمالا نمی شده از شعر حافظ استفاده کرد!) بسیار کمرنگ میکند و مخاطب را شیفته قدرت اجرا مینماید.

به چند اجرای او در موسیقی فیلم، گوش دهید:
audio file بشنوید منصوری چهارگاه را با صدای ایرج

audio file بشنوید «خدای آسمانها» را با صدای ایرج

audio file بشنوید عراق ماهور را با صدای ایرج

البته هنوز جای خرسندی است که خواص در موسیقی ایران من جمله اساتید: جلیل شهناز، علی تجویدی، احمد عبادی، غلامحسین بنان، حسن کسایی، محمد رضا شجریان، همایون خرم، روح الله خالقی، ادیب خوانساری، عبدالعلی وزیری و... به بی همتا بودن تکنیک او در خوانندگی واقف بودند و در گفتگو هایی، توانایی های ایرج را یادآور شده اند.

***

علیرغم آنکه در منابع مختلفی زندگی نامه ایرج، نوشته شده، مع الوصف نگاهی اجمالی بر بیوگرافی او می اندازیم:

حسین خواجه‌امیری (ایرج) در 11 دیماه1311 در خالدآباد نطنز دیده به جهان گشود و چون پدربزرگ و پدر خود از خوانندگان به نام زمان خود بودند، با ردیف آوازی موسیقی ایرانی آشنایی پیدا می کند به طوری که در سن شش سالگی در مسابقاتی که در زادگاهش در آواز برگزار میگردد همواره مقام نخست را کسب میکند.

به نوشته سید علیرضا میرعلینقی وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی به تهران می آید و زمانی که غلامحسین جواهری (وجدی) ادیب و شاعر نامدارایرانی اورا نزد روح الله خالقی در رادیو می برد و خالقی او را آزمایش میکند میبیند که این جوان با صدایی باور نکردنی، حتی از حد انتظار او هم بالاتر میخواند، ذوق زده از جا بر میخیزد و صورت او را میبوسد و برایش آینده ای درخشان پیش بینی می کند.

***

با توجه به ضبطهایی که از ایرج موجود است، گویا حدس زنده یاد خالقی به حقیقت می پیوندد و او «سلطان و پهلوان آواز» این مرز و بوم می شود، (البته این لقبی است که اساتید فن موسیقی به او داده اند و نگارنده بر مبنای علاقه خویش القاب مذکور را انتخاب نکرده ام!)

audio file به این فایل صوتی که نشاندهنده تکنیک عالی او در اجرای گوشه دلکش دستگاه ماهور است، گوش دهید

***

ایرج در سنین 15 سالگی توسط مجید وفادار طی نامه ای به استاد صبا معرفی می شود و مدت 2 سال در خدمت ایشان اصول خوانندگی و ردیف موسیقی اصیل ایرانی را تکمیل می کند. با تایید استاد صبا او به رادیو بدون امتحان ورودی راه میابد و همکاری خود را با رادیو آغاز می کند. ایرج در سال 1336 به دعوت داوود پیرنیا به برنامه گلها راه میابد و در اولین همکاری خود با برنامه گلها آوازی را در شور- ابوعطا (برگ سبز 43) با همکاری فرهنگ شریف، علی تجویدی و امیر ناصر افتتاح می خواند و همکاریش با برنامه گلها ادامه میابد.

ایرج در این برنامه مهارت خود را به شکلی تحسین برانگیز نشان میدهد، مخصوصا در قسمتی که از اوج، فرود می آید.