موسیقی ما - ارکستر سازها ملی ایران با رهبری اسماعیل تهرانی، مدیریت هنری علی رهبری و خوانندگی حسین علیشاپور و وحید تاج، اولین اجرای خود را شنبه شبِ 27‌امین روز از تیر ماه در روز عید سعید فطر در تالار وحدت روی صحنه برد. به گزارش «موسیقی ما» این اجرا در هشت قطعه و در قالب دو بخش برای علاقه‌مندان اجرا شد و اسماعیل تهرانی در ابتدای برنامه با یادی از استاد منصور نریمان، این عودنواز پیشکسوت از حاضرین خواست تا به مدت یک دقیقه به طور ایستاده به یاد این هنرمند فقید تازه‌ درگذشته سکوت کنند.

در بخش نخست، قطعات «نخست گلبانگ مضرابی» به آهنگسازی استاد حسین دهلوی، تصنیف «گریه کن» با ملودی عارف قزوینی، تنظیم رهام شناسا و خوانندگی حسین علیشاپور، تصنیف «خوشه چین» با ملودی از روح‌الله خالقی، تنظیم بهزاد عبدی و خوانندگی وحید تاج، «رنگ پریچهر و پریزاد» با ملودی غلامحسن درویش و تنظیم امیرآهنگ هاشمی، تصنیف «کاروان» با ملودی مرتضی خان محجوبی، تنظیم صحاب علم و خوانندگی وحید تاج و تصنیف «بسته دام» با ملودی علینقی وزیری، تنظیم اسماعیل تهرانی و خوانندگی دو صدایی وحید تاج و حسین علیشاپور، رپرتوآر اجرایی این برنامه بود.

نکته قابل توجه در بخش ابتدایی این برنامه تصنیف «از خون جوانان وطن» بود که در بروشور به عنوان پنجمین قطعه اجرایی رپرتوآر ذکر شده و قرا بود با صدای حسین علیشاپور اجرا شود، اما این اتفاق نیفتاد. البته در انتهای برنامه با سخنان اسماعیل تهرانی متوجه شدیم بروشور در ابتدا در سالن موجود بوده است که بعد از چند دقیقه جمع می‌شود و مخاطبین بدون حضور بروشور برای این اجرا حاضر می‌شوند.

تصنیف «از خون جوانان وطن» نام هفتمین و یکی از مشهورترین تصنیف از مجموعه سروده‌های عارف قزوینی است که با نام‌های «راز دل» و «هنگام می» نیز شناخته شده‌است.

مضمون این تصنیف اشاره به افسانه‌ای دارد که از قطرات خون سیاوش -یکی از قهرمانان شاهنامه- گلهای لاله روئیده‌ است و مضمون این سرود با گذشت یکصدسال، همچنان در نوشتارهای سیاسی دوران معاصر، مشاهده می‌شود. این تصنیف در دوره دوم مجلس شورای ایران در تهران ساخته شده ‌که به قول عارف قزوینی در آغاز انقلاب مشروطه ایران و بیاد اولین قربانیان آزادی سروده شده است. این تصنیف بعدها توسط خوانندگان بسیاری اجرا شد که یکی از مشهورترین اجرای این اثر، مربوط به سال 51 با صدای محمدرضا شجریان و همکاری گروه «شیدا» به سرپرستی محمدرضا لطفی است. هفت سال بعد، این اثر با تنظیم متفاوتی از فرامرز پایور و صدای محمدرضا شجریان و اجرای گروه پایور بازخوانی گردید که در آلبوم «راز دل» منتشر شد. و قرار بود این نسخه از این تصنیف در کنسرت سازهای ملی اجرا شود که به قول اسماعیل تهرانی بنا به دلایلی محقق نشد.
 

• قطعه و تک‌نوازی حمید متبسم، نقطه عطف کنسرت را رقم زد

بخش دوم کنسرت از دو قطعه تشکیل شده بود که در ابتدا قطعه «ونوشه» برای سه‌تار به همراهی ارکستر با تک‌نوازی حمید متبسم، نوازنده و آهنگساز ارزشمند کشورمان اجرا شد.

«ونوشه» در این برنامه که می‌توان آن را یکی از مهمترین آثار متبسم و همچنین یکی از بهترین قطعات اجرایی در این کنسرت دانست، با تغییرات بسیار اندکی -عمدتا در نوع سازبندی- اجرا شد؛ قطعه‌ای که براساس چند تم محلی ساخته شده و این آهنگساز معتقد است بعد از شنیدن «قطعه‌ای در ماهور» -برای ارکستر سازهای ایرانی و سه‌تار- ساخته‌ی استاد پایور، به فکر ساخت «ونوشه» برای ارکستر سازهای ایرانی و تک‌نوازی سه‌تار افتاده است. اثری که بعدها توسط گروه موسیقی «عارف» به سرپرستی زنده‌یاد پرویز مشکاتیان ضبط شد.

«ونوشه» یکی از قطعات قابل توجه این کنسرت بود که به دلیل تک‌نوازی شنیدنی سه‌تار توانست افرادی را که معتقدند موسیقی ایرانی درون‌گرا است و اصولا ذات آن با کارهای ارکسترال و چندصدایی هم‌خوانی ندارد، برای لحظاتی با خود همراه و حس ناب شنیدن موسیقی ایرانی را به آنها القا کند. هرچند که اجرای موسیقی چندصدایی با سازهای ایرانی سودای دیرینه‌ای است که خیلی از هنرمندان سعی کرده‌اند آن را جامه عمل بپوشانند که یا کمتر در این زمینه موفق بوده‌اند یا با اقبال مواجه نشده‌اند. اما شاید بتوان یکی از موفق‌ترین کارهای ارکسترال با سازهای ایرانی را مربوط به استاد فرامرز پایور دانست که پیش از این، «ارکستر سازهای ملی ایران» را در سال 1345 تشکیل داد و توانست تا دوازده‌سال پیش از انقلاب هم به فعالیت خود ادامه دهد اما بعد از آن بدون حمایت دولت با عنوان «ارکستر فرامرز پایور» به فعالیت پرداخت. بعد از این گروه بود که ارکسترهای دیگری از سازهای ایرانی با گرایش‌های مختلف تشکیل شد که برخی از آنها محصول گردهمایی شاگردان مرکز حفظ و اشائه موسیقی بودند و برخی هم فارغ‌التحصیل هنرستان ملی. گروه‌هایی که با مدیریت و آهنگسازی فرامرز پایور و حسین دهلوی فعالیت می‌کردند به اجرای موسیقی چندصدایی می‌پرداختند که البته گروه قَدَر استاد پایور در وسعت ارکستر نبود و ارکستر ارزشمند استاد دهلوی هم تنها در حد سازهای مضرابی بود. اما بعد از انقلاب روند فعالیت این نوع موسیقی کم فروغ شد و تنها برخی از شاگردان هنرستان مانند حسین علیزاده توانستند مضامینی همانند آن دوره ارائه کنند.

به هر روی «ارکستر سازهای ملی ایران» تجربه‌ای جدید با رهبر و آهنگسازانی جدید است که از تمامی سازهای ملی -چه مضرابی و چه کششی- تشکیل شده و در واقع ادامه راه ارکسترهایی است که پیش از این با اهدافی مشابه، فعالیت خود را شروع کردند اما برای ادامه حیات خود اقبال کافی نداشتند که عمده دلیل آن هم به مسائل مالی مربوط می‌شد. حال باید دید ارگان‌های دولتی که اصولا ادامه فعالیت این نوع ارکسترها بدون حمایت آنها مقدور نیست، چه تدبیری برای حیات ارکسترهای تازه متولد شده موسیقی ایران دارند.
 

• اسماعیل تهرانی: آنچه از ارکستر شنیدید تنها 20 روز بعد از تشکیل آن است

در بخش پایانی برنامه قطعه «چنگ رودکی» با ملودی روح‌الله خالقی، تنظیم اسماعیل تهرانی و هم‌خوانی وحید تاج و حسین علیشاپور به عنوان آخرین قطعه این کنسرت اجرا شد و به این ترتیب با اجرای دوباره‌ی بخشی از همین قطعه به عنوان «بیز»، اولین اجرای ارکستر سازهای ملی ایران، پایان یافت.

اسماعیل تهرانی در انتهای این مراسم گفت: «آنچه ما در این کنسرت با بخش مضرابی شروع کردیم متعلق به یکی از آثار بزرگان موسیقی ایران، استاد حسین دهلوی بود که سال 72 اقدام به راه‌اندازی ارکستر مضرابی کرد اما متاسفانه در دوره‌های گذشته به این ارکستر بی‌توجهی شد که اگر این اتفاق نمی‌افتاد، امروز کار ما ساده‌تر بود و کافی بود فقط بخش سازهای کششی را به جمع ارکستر اضافه کنیم.»

او ادامه داد: «به هر حال این موضوع اتفاق نیفتاد اما امیدواریم از این لحظه که شاهد اولین اجرای ارکستر سازهای ملی هستید کسانی که دغدغه چنین مجموعه‌ای را دارند اجازه ندهند این فعالیت متوقف شود چرا که این ارکستر شناسه فرهنگ ماست.»

تهرانی ضمن اشاره به اهمیت ارکستر سازهای ملی موسیقی ایران، ادامه داد: «روز اولی که با حمایت معاون هنری وزیر ارشاد و مدیریت بنیاد رودکی این ارکستر را کلید زدیم، آقای رهبری یک جمله گفت که هیچ گاه فراموشش نمی‌کنم. اینکه: «این ارکستر مهم‌تر از تمام ارکسترهایی است که تا به امروز تشکیل شده است. زیرا در تمام کشورها ارکستری مشتمل بر سازهای بومی همان منطقه ارکستری دارد که با آن فرهنگ خود را معرفی می‌کنند. از روزی که علی رهبری چنین صحبتی کرد تا امروز فقط بیست روز گذشته و از شما چه پنهان این رپرتواری که به شما پیشکش شد، در این هفته جمع و جور شد زیرا ما فقط سه تا چهار روز است که دو خواننده ارکستر را در اختیار داریم.»

تهرانی تصریح کرد: «جالب اینکه وقتی من با چنین فضایی مواجه شدم علی رهبری می‌خندید و می‌گفت: «می دانم زندگی تو را به هم ریخته‌ام». به هر ترتیب گرچه این ارکستر پشتیبانی خوبی داشت اما خوراک کافی برای ارائه کم داشت. به هر روی امروز سعی کردیم قطعاتی را اجرا کنیم که در خور تک تک شما عزیزان باشد. البته جا دارد در اینجا ضمن تشکر از همه مسوولان تشکر خالصانه خودم را در پیشگاه شما تماشاگران به نوازندگان اعلام کنم که واقعا برای این کار زحمت کشیدند.»
علی رهبری مدیر هنری «ارکستر سازهای ملی ایران» هم بعد از پایان صحبت‌های تهرانی از همان جایگاه تماشاگران گفت: «پشت‌پرده تمام این کارها شخصی به نام سجاد پور قناد است که در تمام این روزها عاشقانه کار کرد و زحمت زیادی کشید که جا دارد از او هم تقدیر کنم.»

علی رهبری، کامبیز روشن روان، محمد سریر، بیژن بیژنی، بهرام جمالی کریم قربانی و مانی جعفرزاده از مهمانان ویژه اولین اجرای رسمی ارکستر سازهای ملی ایرانی بودند که بدون حضور علی مرادخانی معاون هنری وزارت ارشاد و فرزاد طالبی سرپرست جدید دفتر موسیقی ارشاد، برگزار شد.
 
علی نجفی ملکی و علیرضا قاسمی (نی)، مهرداد ناصحی، نگار خارکن، علیرضا دریایی، سینا اعلم و نازنین غنی زاده (کمانچه)، آزاده شمس و سمانه باروتی (قیچک آلتو)، ابراهیم قاعدی و مهدی بصیرت (قیچک باس)، مجید کولیوند، مرضیه رحیم‌زاده و علی عابدین (سنتور)، اصغرعربشاهی، سارا رضازاده، هیلا فیض‌پور، مهدی کاروندیان، مسعود آزین، سعید آذرنوش و سهیل کاکاوند (تار)، مونا دهقان و حمیده سعیدی‌نیا (سه تار)، حمید خوانساری، مریم خدابخشی، امین گلستانی، ندا چراغیان و مجید یحیی‌نژاد (عود)، صدا صدیفی، حنانه سعیدی و مرجان مهربان (قانون)، محمود فرهمند، کوروش بزرگ‌پور و بامداد ملکی (سازهای کوبه‌ای) گروه اجرایی کنسرت را تشکیل می‌دادند.